“Remember, remember, the fifth of November, Gunpowder, Treason and Plot!”
(Hulton, 2001)
İngiltere’de gerçekleşen 1605 Barut Komplosu, Guy Fawkes adıyla eş anlamlı hale geldi. Fawkes karakteri Alan Moore’un grafik romanı ve filmi V for Vendetta‘da stilize bir Guy Fawkes maskesi takan V karakteriyle popülerliğini artırdı. Peki, tarihçi William B. Robison’ın “Her nesil Guy Fawkes’ı kendi ihtiyaçlarına göre yeniden icat ediyor” diye açıkladığı Guy Fawkes aslında kimdi?
Guy Fawkes Kimdir?
Guy Fawkes, 1570 yılında bir kilise avukatı ve şehrin önde gelen Protestanı Edward ile ailesi Katolikleri barındıran Edith‘in oğlu olarak York’ta doğdu. John ve Christopher adında iki erkek kardeşi vardı (hrp.org.uk). Fawkes ailesi, Edward Fawkes ölene kadar yasalara saygılı ve önde gelen Protestan bir aileydi. Edith Fawkes, eşinin ölümünün ardından bir Katolik olan Dionysius Bainbridge ile evlendi. Bu dönemde Guy Fawkes, üvey babasının dinine güçlü bir şekilde çekildi ve tehlikeleri bilmesine rağmen Katolikliğe geçti.
Dönemin İngiltere’sinde Katoliklik, özellikle Papa 1570’te Katolikliği aforoz ettikten sonra Kraliçe I. Elizabeth döneminde ağır bir şekilde bastırıldı. Bu dönemde Avrupa’da genel olarak bir devletin tüm tebaasının resmi Hristiyanlık biçimine bağlı kalması gerektiği kabul edildi. Bu dini tekdüzeliği elde etmek için Elizabeth rejimi; vaftiz, evlilik ve cenaze törenleri de dahil olmak üzere Katolik ibadetini yasakladı. Katolik olmak yasalarca cezalandırılırdı. Katolik kitapları basmak veya ithal etmek vatana ihanet oldu. İngiltere’ye giren yabancı eğitimli İngiliz Katolik rahipler, onlara yardım eden veya saklayanlar gibi hain ilan edildi (Sharpe).
Elizabeth’in 1603’te ölümü üzerine Kral I. James tahta geçti. Yeni saltanatla ülkenin dört bir yanındaki Katolikler, uzun süredir yaşadıkları dini zulmün sona ermesini umuyorlardı. Ne de olsa Kralın annesi – İskoç Kraliçesi Mary – dindar bir Katolikti. Ancak Katolikler kısa süre sonra hayal kırıklığına uğradılar: Protestan I. James hoşgörülü bir kral değildi. 1604’te Katolikliği alenen kınadı, tüm Katolik rahiplere İngiltere’den ayrılmalarını emretti. Protestan hizmetlerine katılmayı reddedenlere verilen para cezaları gibi selefinin baskıcı politikalarına da büyük ölçüde devam etti (Greenspan). İngiliz Katoliklerin Elizabeth’in baskıcı yönetimine karşı düzenledikleri başarısız komplolar James’in yönetiminde de varlığını sürdürdü.
Bu dönemde Fawkes, 21 yaşındayken Protestan İngiltere’den ayrıldı. Sekiz Yıl Savaşı‘nda Protestan Hollandalı reformculara karşı Katolik İspanya için savaşmak üzere Avrupa’ya gitti (hrp.org.uk). Orada büyük cesaret ve kararlılıkla ün kazandı. Avrupa’daki yurttaşları onu şöyle tanımladı: “(Guy Fawkes) Büyük dindarlığa, örnek ölçüye, yumuşak ve sevecen tavırlara sahip, kızgınlık ve anlaşmazlıkların düşmanı, sadık bir dost ve dini ibadete zamanında katılmasıyla dikkat çeken bir adam (hrp.org.uk).”
Guy Fawkes’in yaşamı, İspanya’da İngiliz Thomas Wintour ile tanıştığında hayati bir dönüşüme uğradı. Wintour, kuzeni Robert Catesby liderliğindeki İngiltere merkezli bir grup Katolik komplocuya katılmak için müttefikler arıyordu. Dindar Fawkes, cesur ve becerikli oluşu da göz önüne alındığında bunun için mükemmel bir eşleşmeydi. Bunun üzerine Guy Fawkes Thomas Winter tarafından işe alındı ve Londra’ya geldi. Komploculardan Robert Catesby‘nin planı, Kral I. James ve varisinin de hazır bulunacağı ve öldürüleceği planlanan 5 Kasım‘daki Eyalet Açılışı sırasında parlamentoyu havaya uçurmaktı.
Barut Komplocuları Hakkında
Fawkes, Catesby ve Wintour ile komplocular arasında Wintour’un erkek kardeşi Robert, kayınbiraderleri John Grant, Catesby’nin ikinci kuzeni Francis Tresham, hizmetçisi Thomas Bates, Fawkes’in çocukluk sınıf arkadaşları Christopher ve John Wright, kayınbiraderleri Thomas Percy, Everard Digby, Ambrose Rookwood ve Robert Keyes komplocular arasındadır (hrp.org.uk). Grupta askeri tecrübesiyle patlayıcı uzmanı olan Guy Fawkes dışında hiç kimse, barut hakkında pek bir şey bilmiyordu. Doğal olarak Fawkes, patlayıcıların yerleştirilmesinden ve patlatılmasından sorumluydu.
Guy Fawkes Nasıl Yakalandı?
Kral, ailesi ve Protestan bakanlarının tamamının öldürülmemesi ancak Ekim ayı sonlarında yetkililere gönderilen isimsiz bir mektup sayesinde mümkün oldu. Devlete, parlamentonun açılmasından kaçınmasını tavsiye eden bu mektup, yetkilileri bir komplonun varlığı konusunda uyardı. Bugün de mektubun kim tarafından yazıldığı kesin olarak bilinmiyor. Bazı tarihçiler bunun uydurulduğunu ve yetkililerin Barut Planı‘nı zaten bildiklerini, bunun yalnızca Katolikliği daha da çökertmek için bir bahane olarak ilerlemesine izin verdiğini öne sürdüler.
Kraliyet muhafızları gece yarısı Lordlar Kamarası’nı aradılar ve 5 Kasım’ın erken saatlerinde Fawkes bodrumlarda bir fitil, küçük bir lamba, bir kutu kibrit ve iyi saklanmamış 36 barut varil ile bulundu (hrp.org.uk). Fawkes tutuklandı ve Londra Kulesi‘ne götürüldü.
Guy Fawkes ve Diğer Komplocuların Ölümü
1500’ler ve 1600’ler aşırı bir siyasi ve dini kargaşa dönemiydi ve sorgulamalarda bilgiyi ortaya çıkarmak için işkence kullanıldı. Sadece işkence tehdidi bile bazen bir mahkumun kararlılığını kırmak için yeterliydi. Londra Kulesi‘ndeki birçok mahkum gözaltına alındı ve bazıları Beyaz Kule hapishane kasalarında işkence gördü. Fawkes birkaç günlük direnişinin sonunda komplocularının adını verdi ve bir itiraf imzaladı.
Guy Fawkes’in sorgusundan önceki ve sonraki imzası gerçekten işkence gördüğünü, elinin ağır hasar aldığını gösteriyor. Fawkes kuledeyken diğer komplocular Midlands’a kaçtı; 8 Kasım sabahı yakalandılar. Robert Catesby, Wright kardeşler ve Thomas Percy vurularak öldürüldü ve diğerleri Londra Kulesi’ne götürüldü. Fawkes ve hayatta kalan komplocuları Thomas Wintour, Ambrose Rookwood ve Robert Keyes yargılandı ve mahkum edildi. Kaderleri korkunçtu: 31 Ocak 1606’da Londra sokaklarında bir atın arkasında Westminster Yard’a sürüklendiler ve burada tek tek asıldılar, çekildiler, dörde bölündüler. Barut Komplocularının vücut kısımları, ihanet tehlikelerine karşı başkalarına bir uyarı olarak Londra genelinde sergilendi (hrp.org.uk).
Barut Komplosu’nun En Eski Anıtı
1608’de Sör William Waad, Konsey Odası olarak bilinen Kral Evi’nin bir üst odasına büyük bir mermer anıt diktirdi. Bu anıt, ulusal bir felaketi engellemedeki başarıyı kutluyor ve diğer mahkumlara hainleri bekleyen korkunç kaderi hatırlatıyor. Anıt, sorgulamayı yürüten Özel Meclis Üyelerinin yanı sıra Barut Komplocularının isimlerine yer verir Altında Eski Ahit’ten İbranice bir alıntı var ve aşağıda Latince olarak tekrarlanır. “O, karanlığın içinden derin şeyleri keşfeder ve ölümün gölgesini gün ışığına çıkarır.” şeklinde tercüme edilir.
Şenlik Ateşi Geleneği
1606’da James, Barut Komplosu’nun başarısızlığını ve parlamentonun tehlikeden kurtuluşunu kutlamak için bir şükran günü yasasını kabul etti. Yasaya dayanan kutlamalar her 5 Kasım’da havai fişekler (barutu temsil eder), şenlik ateşleri ve Fawkes’in saman heykellerinin yakılmasıyla günümüzde hâlâ devam etmektedir. Varlığını sürdüren bir başka gelenek de parlamentonun devlet açılışı öncesinde, Muhafız Yeomenlerinin Westminster Sarayı’nın mahzenlerinde gizli patlayıcıları aradığı törensel aramadır (hrp.org.uk).
Guy Fawkes’ın Mirası
Her ne kadar Guy Fawkes Barut Komplosu’nun arkasındaki esas beyin olmasa da kesinlikle İngiliz tarihinin en ünlü komplosunun figürü oldu. Suçüstü yakalanan, komploculardan ilk tutuklanan ve Londra Kulesi’ne götürülen ve idam edilen son kişi oydu. Fawkes karakteri; sayısız okul kitabında, romanda, popüler tarih eserlerinde ve filmlerde yer aldı.
20. yüzyılda, Alan Moore‘un 1988 tarihli grafik romanı ve filmi V for Vendetta‘da, bir anarşist olan ve stilize bir Guy Fawkes maskesi takan V karakteri, zalim bir devletle savaşır. V for Vendetta’nın orijinal illüstratörü David Lloyd, maskeyi çizmedeki amacı konusunda açıktı. Guy Fawkes’in kişiliğini ve misyonunu benimsemek istediğini söyledi (Marshall).
Fawkes’in (V) devrimci protestonun sembolü olarak imajı 21.yüzyıl boyunca büyüdü. Occupy hareketinin üyeleri, 2010’daki küresel kapitalizm karşıtı protestolar sırasında da benzer maskeler taktılar. Anonim çevrimiçi hacktivistler, maske görüntüsünü web forumlarında ve yüz yüze protestolarda kullanırlar. Bu maske Moore‘un grafik romanından görsel olarak ilham almasına rağmen bu gruplar yine de komplonun mirasına tanıklık ediyor gibi görünür (Marshall).
Baskıya karşı bir direnişin ve özgürlük savaşını temsil eden Guy Fawkes’in imajı, 400 yıldan fazla bir süre sonra dahi, dünyanın dört bir yanındaki protestocuların stilize yüzünün maskelerini takmasıyla isyan sembolü olarak varlığını sürdürmeye devam ediyor.
Kaynakça
- Britannica, The Editors of Encyclopaedia. “Guy Fawkes”. Encyclopedia Britannica, 2 November 2023, https://www.britannica.com/biography/Guy-Fawkes. Accessed 7 November 2023.
- Guy Fawkes and The Gunpowder Plot. hrp.org.uk. www.hrp.org.uk/tower-of-london/history-and-stories/guy-fawkes-and-the-gunpowder-plot/ Accessed 11 November 2023.
- Greenspan, Jesse. “Guy Fawkes Day: A Brief History.” History.Com. 5 Nov. 2012, www.history.com/news/guy-fawkes-day-a-brief-history. Accessed 7 November 2023.
- Hutton, Ronald. The stations of the sun: a history of the ritual year in Britain (reprinted, illustrated ed.), Oxford University Press, 2001. ISBN 978-0-19-285448-3.
- Marshall, Francis. “The symbolism of Guy Fawkes: criminal to revolutionary.” museumoflondon.org.uk. museumoflondon.org.uk/discover/guy-fawkes-gunpowder-plot. Accessed 7 November 2023.
- Sharpe, James. “Who was Guy Fawkes, the man behind the mask?” Natonalgeographic.co.uk. 9 April 2019. nationalgeographic.co.uk/2018/11/who-was-guy-fawkes-man-behind-mask. Accessed 9 November 2023.
- Öne Çıkan Görsel: artuk.org
