Runik alfabesi ve yazı şekilleri, İlk Çağ Orta Asya ve Kuzey Avrupa toplumları tarafından kullanılan ve etkisi günümüz dillerine uzanan bir antik yazı sistemi olup ilk yazı ve metin kaynağı olması hasebiyle Türk dilleri için köklü ve eşsiz bir değere sahiptir. Runik adı bu alfabeyi kullanmış olan Eski Cermen dili halklarının (Viking, Angıl…) Runlar adıyla anılmış olmasından gelmektedir. Yine de Runik yazıların kökeni kesin olarak bilinmemektedir. Orta Asya halkları olan Türkler, Etrüskler ve Macarlar tarafından kullanılmış olan yazı sisteminin Kuzey Avrupa’ya Ön-Türkler tarafından yayıldığı görüşü oldukça yaygındır.
Yenisey Yazıtları
Runik yazı uzmanı Kazım Mirşan‘a göre Asya’daki yazı kalıntıları, Kuzey Avrupa kalıntılarından daha eski dönemlere (14.bin yıl öncesi) ait olduğu yönünde olup yapılan keşiflerde bu durumu desteklemektedir. Yine yapılan keşifler doğrultusunda Kuzey Avrupa Runik yazıtlarının Asya Runik yazı sisteminin bir versiyonu olduğu görülmüştür. Bu görüşü güçlendiren en önemli dayanakların başında, kalıntılarda görülen Türk damga ve ideogram pedroglifler yer almaktadır. Rus bilgin N. A. Aristov‘a göre de Türk Runik yazısı bu damgalardan oluşturulmuştur. Türk damgalarının kökenine ait olan resim ve şekiller Yenisey, Talas ve Saymalı kaya yazıtlarında bulunmuştur. Saymalıtaş ilk kez Fergana vadisinde 1900’lü yıllarda keşfedilir.
Çoyr Yazıtları
Şimdiye dek kayıtlara geçmiş en eski Türk yazıt, Moğolistan da bulunan 682-691 yıllarına ait olduğu düşünülen ve Toluk tarafından yazılan Çoyr Yazıtı‘dır. Sonrasında bulunan Orhun, Göktürk ya da Köktürk alfabesi ise diğer erken dönem Türk kağanlıkları tarafından Türk dillerinin yazılması için kullanılmış ilk yazı sistemlerinden biridir. Danimarkalı dilbilimci ve Türkolojist Vilhelm Peter Thomsen, bundan yüzyıl önce Göktürk alfabesini çözüp Orhun Yazıtlarını yayımlayarak Türkoloji yazı tarihinde yeni bir dönem ve heyecan başlatmıştır. Orhun Yazıtlarının en bilinenleri, Tonyukuk, Bilge Kağan ve Kül Tigin yazıtlarıdır.
Orhun Yazıtları
İlk Türk imparatorluğunun kuruluşu 522 yıllarında tarihlenmekte olup II.Göktürk uygarlığından kalma Orhun Yazıtları 700’lü yıllardan kalma Tonyukuk yazıtıdır. Arada kalan 150 yıllık dönemde Göktürk alfabesi başta Kağan İştemi‘nin talimatları ile oluşturulmaya başlanmış ve gelişmiştir. Bu dönem M.S. 8.yüzyıl başlarına denk gelmektedir. Çin kaynaklarına göre ise Göktürk yazısı Arami asıllı ve 22 harflik Soğd-Hu yazısına benzemektedir. Zamanla Yunan alfabesinden de 12 harf alınarak şeklini bulmuştur. Yazıtlarda uygulanan sistem, hece yazısı ile alfabetik sistemin bir karışımı ve ünlü işaretlerinin kullanılışı sınırlı olup belirli yazım kurallarına bağlıdır.
Yazıtların üstünde bulunan Çince kısımların çevirisinde, iki yazıttan birinin 732 yılında ölen bir Türk prensinin anısına dikilmiş olduğu açıklanarak yazıtların hangi millet ve dile ait olduğu belirlenmiştir. Yazının doğum yeri ise Batı Göktürk mıntıkaları olan Talan ve Çu Nehri civarıdır. Orhun yazıtlarından Kül Tigin (732) ve Bilge Kağan (735) yazıtları Yollıg Tigin tarafından yazılmıştır.
-Orhun Abidelerinin ilki olan Tonyukuk yazıtlarından örnek resim ve metin;
“Tanrı esirgesin bu Türk milleti içinde zırhlı düşmanların akınına imkan vermedim, kuyruğu düğümlü düşman atlarını koşturmadım. İlteriş Kağan kazanmasaydı ve ben kendim kazanmasaydım, devlette millette olmayacak idi. İlteriş Kağan .. ve ben kendim kazandığım için devlet devlet oldu millette millet oldu. Şimdi kocadım yaşlı oldum. Herhangi bir ülkede kağanlı bir milletin benim gibi bir adamı var ise, o milletin ne gibi bir sıkıntısı olacak imiş…”
–Bilge Kağan yazıtlarından örnek resim ve metin;
“…Türk Oğuz Beyleri işitin! Üstte gök çökmedikçe, altta yer denizi delinmedikçe, ilini ve töreni kim bozabilir? Ey Türk Ulusu! Kendine dön. Seni yükseltmiş Bilge Kağanına, özgür ve bağımsız ülkene karşı hata ettin, kötü duruma düşürdün….Ulusun ada sanı yok olmasın diye, Tür Ulusu için gece uyumadım, gündüz oturmadım. Kardeşim Kül Tigin ve iki şad ile ölesiye bitesiye çalıştım..”
–Kül Tigin yazıtından örnek resim ve metin;
“…Üstte mavi gök altta yağız yer kılındıkça, ikisi arasına da insanoğlu kılınmış. İnsanoğlu’nun üzerine ecdadım Bumın Kağan ile İstemi Kağan oturmuş. Oturarak Türk milletinin ilini töresini tutu vermiş de düzenleyivermiş…”
Kuzey Avrupa Futhark – Runik Yazı Sistemi
Batılılar tarafından Runik yazı olarak adlandırılan ve Kuzey Avrupa alfabelerinde Futhark olarak da bilinen bu yazı sisteminin yapısı ise İskandinav, Angıl ve Töton tarzındadır. Tarihte ve günümüzde çoğu Avrupa Runik yazı çalışmalarına, Türk uzmanlar da yardımcı olmuşlardır.
Avrupa’daki runik yazıtlar M.S. 2.yüzyıl ve 17.yüzyıl arasında tarihlenmekte olup sayıları 5.000’i aşmaktadır. Çoğunluğu İsveç‘te bulunan Futhark Yazıtlarının diğer örnekleri ise Norveç ve Danimarka‘dadır. Ayrıca İzlanda, İrlanda ve Britanya adalarında da runik yazıtlara rastlanmıştır. İskandinav Futhark yazıtlarına örnek olarak; İsveç’te bulunan Kylver ve Mojbro Kayas yazıtları verilebilir.
Kaynakça
alfabesi.com “Dünyanın Bütün Alfabeleri” web
tdkbelleten.com “Türk Dili Araştırmaları Yıllığı” web
