İnsan hayatının büyük bir bölümü, o büyük bölümü oluşturan günlerin de büyük bir kısmı okulda geçer. İlk sosyal deneyimlerimiz, aşklarımız, dostluklarımız, küslüklerimiz, kavgalarımız ve ailemizin himayesinden ilk gerçek kopuşumuz okulda yaşanır. Yaşam boyu yanımızda olacak dostlukları ve anıları okul yıllarında biriktiririz. İşte karakterimizin yeni yeni gelişmeye başladığı, kendimizi ve dünyayı yeni yeni keşfetmeye başladığımız, durmadan tökezlediğimiz, her şeyin yabancı ve sıra dışı geldiği bu fırtınalı okul yıllarında; bize sadece dersleri değil hayatı da öğretmekle yükümlü olan öğretmenler girer hayatımıza. En hassas yıllarımızda tanıştığımız ve kimi zaman büyük bir hayranlık kimi zamansa nefret beslediğimiz rol modellerimiz olan öğretmenler, hayatımızda unutulmaz izler bırakır. Otorite figürü olarak görülen öğretmenin küçücük bir yanlış yaklaşımı, yıllar boyu izleri silinmeyecek bir travmaya dönüşebilirken küçücük bir doğru yaklaşımı öğrencinin bütün hayatını olumlu yönde değiştirebilir. Toplumu oluşturan her birey -hangi mesleği icra ediyor olursa olsun- bir öğretmenin eğitiminden geçmiştir. Dolayısıyla öğretmenlik, her ne kadar yıldan yıla kimi sosyopolitik etmenlerden dolayı itibarı zedelenmiş bir meslek olsa da gelecek nesillere yön vermeye ve geleceği şekillendirmeye muktedir oluşuyla en önemli mesleklerdendir.
Sinema tarihi; tema olarak eğitim-öğretimi, öğretmenliği, okul ve öğrencilik yaşamını seçen filmlerle dolup taşar. Özellikle idealist öğretmenin yoldan çıkmış sınıfı yola getirmesi biçiminde formüle edebileceğimiz filmler, neredeyse başlı başına bir alt tür olarak anılacak niceliğe sahiptir. Öğretmenler Günü‘ne özel hazırladığımız 15 filmlik listede, her ne kadar bu klişe formülü takip ediyor olsa da hâlâ zevkle izlediğimiz klasikleşmiş filmlerin yanı sıra öğretmenliği ve eğitimi daha özgün ve gerçekçi ele alan filmler de bulunmaktadır. İşte eğitim psikolojisi ve etiği, sınıf yönetimi, yaratıcı öğretim yöntem ve teknikleri hakkında fikir vermesi ve eğitim sistemine eleştirel bir bakış yöneltmesi açısından tüm öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının izlemesi gereken filmlerden oluşan listemiz:
15. The Chorus (2004)
Senaryosunu René Wheeler’in kaleme aldığı, yönetmen koltuğunda ise Christophe Barratier’in oturduğu müzikal dram filmi Les Chorus (Les Choristes), Clement Mathieu isminde bir müzik öğretmeninin katı kurallarla yönetilen ve sorunlu öğrencilerden oluşan bir yatılı okulda işe başlaması ile gelişen olayları konu ediyor. Yoksul ve yaramaz çocuklar ile baskıcı okul yönetimi arasında sıkışarak hüsrana uğrayan Mathieu, öğrencilerine ulaşabilmek için müziğin gücünü kullanıyor. Orijinal şarkılardan oluşan enfes soundtrack’i ile parlayan film, seyircinin yüzünde buruk bir tebessüm bırakmayı başarıyor.
14. Stand and Deliver (1988)
Ramón Menéndez imzalı film, bilgisayar öğretmeni olarak geldiği okulda bilgisayar olmadığı için matematik öğretmeni olarak görev yapmaya başlayan Latin kökenli öğretmen Jamie Escalante’nin herkesin umudu kestiği sorunlu öğrencilerden oluşan kozmopolit bir sınıfta devrim niteliğinde işler başarmasını anlatıyor. Sıra dışı öğretim teknikleri, azmi, kendine has tavrı ve aksanı ile beyaz perdenin efsaneleşmiş öğretmenleri arasında yerini alan Escalante’ye Edward James Olmos hayat veriyor. Filmin, imkânsızı mümkün kılan mücadeleci öğretmen Jamie Escalante’nin gerçek hikâyesinden uyarlanarak sinemaya taşındığını da belirtmeden geçmeyelim.
13. Dangerous Minds (1995)
Soundtrack’indeki Gangsta’s Paradise şarkısıyla bir jenerasyonun gözdesi olan film, Michelle Pfeiffer tarafından canlandırılan Louanne Johnson isimli bir öğretmenin çete savaşları, uyuşturucu ticareti, ırkçılık, akran zorbalığı, yoksulluk ve sokak kültürünün kol gezdiği sorunlu öğrencilerle dolu bir lisede edebiyat öğretmenliği yapmaya başlamasının ardından gelişen olayları konu ediniyor. Hollywood’un seri üretim idealist öğretmen-sorunlu öğrenciler film furyasının fitilini ateşleyen filmlerden biri olan filmin yönetmen koltuğunda ise John N. Smith oturuyor. Gerçek bir hikâyeye dayanan filmde büyük zorluklarla yüzleşen idealist bir öğretmenin umut verici mücadelesine tanık oluyoruz.
12. The Wave (2008)
1967 yılında California’da gerçekleşmiş bir deneyi 2008 yılının Almanya’sına aktaran The Wave (Die Welle); okul, öğretmen-öğrenci ilişkisi, eğitim gibi temalara sırtını yasladığı için listede kendine yer bulsa da esasen bu temaların çok daha ötesindeki felsefi, psikolojik, sosyolojik ve politik meseleleri deşmeyi hedefleyen katmanlı bir yapım. The Wave, tarih öğretmeni Rainer Wegner’in öğrencilerine otokrasi üzerine ders vermek amacıyla giriştiği bir deneyin gitgide tehlikeli bir hâle dönüşmesini anlatıyor. “Yahudi soykırımı şu anki bilinç düzeyinde, günümüz Almanya’sında gerçekleşebilir miydi?” sorusu üzerinden yola çıkan deney ile faşizmin ve kötülüğün köklerine inmeyi hedefleyen Wegner, çok geçmeden kendi yarattığı bu tehlikeli oyunun içinde kayboluyor.
11. The Class (2008)
2008 yılında Cannes Film Festivali’nde Altın Palmiye’yi kucaklayan Laurent Cantet imzalı film, Paris’te etnik köken açısından karmaşık bir okulda Fransızca öğretmenliği yapan François Marin’in hikâyesini anlatıyor. François Marin’e can veren ve aynı zamanda filmin ortak senaristlerinden biri olan François Bégaudeau, hem senarist hem de aktör olarak takdire şayan bir işe imza atıyor. Öğretmenlik geçmişi de bulunan Bégaudeau, filmde bir nevi kendini oynamış diyebiliriz. The Class (Entre Les Murs), belgesele yaklaşan sadeliği ve gerçekçiliğiyle idealist öğretmenlerin fantastik zaferler kazandığı ajite edilmiş hikâyelerden ayrışıyor. Bu filmdeki öğretmen de idealist fakat bu öğretmen film boyunca çoğu zaman hatalar yapıyor, hezimete uğruyor ve bir türlü baş döndürücü başarılar elde edemiyor. Filmin bizi okulun dışına hiç çıkarmayıp karakterleri tek yönlü aktarması belgeselvari çıplaklığı beslerken, hem sınıftaki hem de öğretmenler odasındaki karakter ve diyaloglar doğallığıyla dikkat çekiyor.
10. The Teachers’ Lounge (2023)
Önümüzdeki yıl Almanya’nın Oscar adayı olacağı kesinleşen İlker Çatak imzalı The Teachers’ Lounge, bir okulda üst üste yaşanan hırsızlık olaylarının ardından öğretmenler odasında gizli kamera kaydı almaya karar veren idealist öğretmen Carla Nowak’ın başından geçen zor süreci anlatıyor. Filmde ilkeleri ve okulun dayattığı kurallar arasında sıkışan Nowak, doğru olanı yapmaya çalışırken kendini gerilim dolu bir açmazın içinde buluyor. The Teachers’ Lounge; Carla Nowak rolündeki Leonie Benesch’in göz kamaştıran performansı, gitgide artan tansiyonu, zekice ahlaki dilemmalar yaratan soruları ve güçlü anlatım diliyle 2023’ün en başarılı filmlerinden biri.
9. Another Round (2020)
2020 yılında eleştirmenlerden tam not alarak başta Yabancı Dilde En iyi Film Oscar’ı olmak üzere birçok uluslararası ödülü kucaklayan film, başarılı yönetmen Vinterberg’i Jagten filminde de birlikte çalıştığı Danimarkalı ünlü aktör Mads Mikkelsen ile tekrar bir araya getiriyor. Another Round (orijinal adı ile “Druk”, Türkçeye çevrimi ile “Körkütük”), orta yaş bunalımı yaşayan dört öğretmenin alkol üzerine bir teoriyi test etme bahanesiyle gençlik rüyasının peşinden koşmalarını konu ediniyor. Filmdeki en önemli mekânın gençlerle dolu bir okul olması filmin hikâyesine stratejik anlamda ciddi bir katkı sağlıyor. Hayata karşı heyecanlarını yitirmiş orta yaşlı öğretmenler ile capcanlı gençlerin oluşturduğu keskin kontrast, devreye “sarhoş olmak” girince bambaşka bir atmosfere bürünüyor.
8. The Ron Clark Story (2006)
Yönetmen koltuğunda Randa Haines’ın oturduğu, başrolde ise geçtiğimiz günlerde kaybettiğimiz ünlü aktör Mathew Perry’nin yer aldığı film; Ron Clark adındaki bir öğretmenin gerçek hikâyesini beyaz perdeye taşıyor. İdealist öğretmen Ron Clark, hayalindeki işi yapabilmek ve zor durumdaki öğrencilere yardım edebilmek için New York’a taşınıyor. Çalışmaya başladığı okuldaki en belalı sınıfın öğretmeni olmayı seve seve üstlenen Ron Clark, her biri birbirinden sorunlu olan gençlerin dikkatini çekmek ve potansiyellerini ortaya çıkarmak için canını dişine takıp sabırla orijinal çözümler buluyor. Ron Clark, öğrencilere karşı tutumu, öğrencilerle kurduğu iletişim, yaratıcı teknikleri, azmi ve sabrı ile tüm öğretmenlere ilham olabilecek bir karakter.
7. Detachment (2011)
American History X ile tanınan Tony Kaye’in yönetmen koltuğunda oturduğu film, geçici öğretmenlik yapan Henry Barthes’in çalıştığı son okulda yaşadıklarına odaklanıyor. Son derece başarılı bir öğretmen olan Barthes, bu okulda çalışırken hayatına giren üç kadın sayesinde hem kendini yakından tanıma fırsatı buluyor hem de trajik geçmişiyle yüzleşiyor. Henry Barthes rolünde Oscar ödüllü oyuncu Adrien Brody’nin kariyerindeki en başarılı performanslarından birine imza attığı Detachment, Amerikan eğitim sistemine ayakları yere basan eleştiriler getirmeyi ve Barthes’in öğrencileriyle kurduğu bağı duygu sömürüsüne kaçmadan gerçekçi bir dille anlatmayı başarıyor.
6. Freedom Writers (2007)
Erin Gruwell isimli bir öğretmenin gerçek yaşam hikâyesinden uyarlanan Richard LaGravenese imzalı filmde Erin rolündeki Oscar ödüllü oyuncu Hilary Swank her zamanki gibi harikalar yaratıyor. Genç bir öğretmen olan Erin Gruwell farklı ırklardan, inançlardan ve ideolojilerden gelen; bitmek tükenmek bilmeyen bir çatışma hâlinde olan liseli öğrencilerine hoşgörüyü ve empatiyi öğretebilmek için edebiyata ve yazma edimine başvuruyor. Toplumun “ayak takımı” olarak görüp kenara savuracağı, düzenin çarkları arasına sıkıştırıp ezeceği, hayata 1-0 yenik başlayan dezavantajlı gençlere hem birbirleri arasındaki çatışmayı dindirecek hoşgörü becerisini hem de lise sonrası öğretim hayatlarını değiştirecek inancı aşılamayı başaran Erin Gruwell; bir eğitimcinin nelere muktedir olduğunun güçlü bir örneğini sunuyor.
5. İki Dil Bir Bavul (2009)
Orhan Eskiköy ve Özgür Doğan imzalı belgesel film İki Dil Bir Bavul, Şanlıurfa’nın Siverek ilçesine atanan Denizlili genç öğretmen Emre Aydın’ın Türkçeyi neredeyse hiç bilmeyen Kürt öğrenciler ile geçirdiği bir okul yılını olanca çıplaklığıyla beyaz perdeye taşıyor. Türkiye’nin doğusundaki gerçekleri yakından görmek için biçilmiş kaftan olan film, yıllar geçse de etkisini muhafaza edecek sade ve çarpıcı bir anlatım diline sahip. 16. Altın Koza film Festivali’nde Siyad En İyi Film Ödülü ve Yılmaz Güney Jüri Özel Ödülü‘nü kucaklayan İki Dil Bir Bavul, Türkiye’deki tüm öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının izlemesi gereken değerli bir yapım.
4. Black (2005)
Helen Keller’ın öz yaşam öyküsünü anlattığı The Story of My Life kitabından beyaz perdeye taşınan Hindistan yapımı film, doğuştan kör ve sağır olan Michelle’in Debraj Sahai adındaki özel bir eğitmenle tanıştıktan sonra değişen hayatı işleniyor. Başrollerini Beren Saat ve Uğur Yücel’in paylaştığı, Benim Dünyam adında bir Türkiye uyarlaması da çekilen Black; başlı başına bir azim, umut, sabır ve mücadele öyküsü. Sanjay Leela Bhansali’nin imzasını taşıyan filmin dokunaklı ve ağır senaryosu, gözyaşlarınıza engel olamayacağınız duygu yüklü bir seyir tecrübesi vadediyor.
3. Like Stars on Earth (2007)
Hindistan’ın küresel ölçekte tanınan usta sinemacısı Aamir Khan’ın hem başrolünü hem de yönetmenliğini üstlendiği Like Stars on Earth (Taare Zameen Par); okuma-yazma temelli bir öğrenme bozukluğu olan disleksiden mustarip sekiz yaşındaki bir çocuk ile çocuğun yeni okulundaki resim öğretmeni Ram Shankar arasındaki ilişkiyi merkeze alıyor. Eğitim-öğretim ve öğretmenlik denilince akla gelen ilk filmlerden olan Like Stars on Earth, her çocuğun özel olduğu fikrini itinayla savunurken Aamir Khan tarafından canlandırılan idealist öğretmen Ram Shankar sabrı ve azmi ile ilham veriyor.
2. Hababam Sınıfı (1975)
Rıfat Ilgaz’ın aynı adlı ölümsüz eserinden beyaz perdeye aktarılan, senaryosunu Umur Bugay’ın yazdığı, yönetmen koltuğunda ise Ertem Eğilmez’in oturduğu efsanevi film serisi Hababam Sınıfı; üzerinden yıllar geçmesine rağmen ilk günkü tazeliğini koruyor. Yıllardır televizyonlarda tekrarları dönen, herkesin oturma odasına defalarca kez sızmış olan, her izlenişinde ilginç bir biçimde aynı tadı veren ve seyir zevkinden asla ödün vermeyen bu klasikleşmiş eser; Münir Özkul, Kemal Sunal, Tarık Akan, Halit Akçatepe ve Adile Naşit gibi Türkiye sinemasının yıldız oyuncularından oluşan kadrosuyla da gönüllerde taht kuruyor. Filmde Kel Mahmut lakaplı ilkeli ve külyutmaz bir öğretmenin Özel Çamlıca Lisesi’nde müdür muavini olarak göreve başlamasıyla gelişen olaylar muzip bir dille anlatılıyor.
1. Dead Poets Society (1989)
Nancy H. Kleinbaum’un aynı adlı romanından beyaz perdeye aktarılan Dead Poets Society –Türkçe çeviri ismiyle Ölü Ozanlar Derneği– tutuculuğa, basmakalıp düşüncelere, sorgulamadan kabul edilmiş ve tabulaşmış değerlere başkaldıran; sağlam bir alt metne sahip olan ve tıpkı şarap gibi yıllandıkça güzelleşen bir film. Bir neslin öğretmen olmak istemesinde rolü olan, Robin Williams tarafından ustalıkla canlandırılan İngilizce öğretmeni John Keating için sinema tarihinin en ikonik öğretmeni dersek abartmış olmayız. Carpe Diem felsefesini tedavüle sokan, sözcüklerin ve düşüncelerin dünyayı değiştirebileceğini öğreten, şiiri derslerinin öznesi hâline getiren John Keating sayesinde sadece filmdeki öğrencilere değil, seyircilere de şiir sevgisi aşılayan Dead Poets Society; “Tıp, hukuk, bankacılık… Bunlar hayatı sürdürmek için gereklidir. Peki ya şiir, romantizm, aşk, güzellik? Bunlar ise uğruna hayatta kaldığımız şeylerdir” repliğiyle hafızalara kazınmıştır.
İyi seyirler!
