Kıbrıs, Doğu Akdeniz’de adeta bir karakol görevi gören bir konumdadır. Bu konumu sebebiyle, İlk Çağ’dan günümüze kadar üzerinde gözlerin hep olduğu bir ada olmuştur. Kıbrıs her zaman stratejik konumu yüzünden gelişmiş medeniyetlerin hakimiyeti altına girmiş, geçmişten günümüze uzanacak şekilde çok az bir süre bağımsız kalma süresine sahip olmuştur. İşte bu yüzdendir ki Osmanlı Sadrazamı Lala Mustafa Paşa’nın şu sözü “Kıbrıs’a hâkim olan, Akdeniz’e hâkim olur” sözü halen günümüzdeki devletlerin kulağında bir küpe şeklinde durur.
Kıbrıs’ın Coğrafi Konumu ve Önemi
Kıbrıs, Akdeniz’in doğusunda yer alan ve Akdeniz’in üçüncü en büyük adası olma özelliğine sahiptir. Kıbrıs, coğrafi konumundan dolayı birçok medeniyetin ilgisini çekmiş adeta bir uçak gemisi görevi gören bir hal almıştır.
Kıbrıs’ın çevresindeki günümüzdeki ülkeler başlıca şunlardır:
- Kuzeyinde: Türkiye
- Doğusunda: Suriye ve Lübnan
- Güneyinde: Mısır
- Batısında: Yunanistan ve şu an Yunanistan’a bağlı olan adalar
Kıbrıs’ın Antik Dönemdeki Önemi
Kıbrıs, antik dönemdeki coğrafi konumu ve stratejik öneminden dolayı şu alt başlıklarda önemi göz önüne çıkmıştır.
- Ticaret yolları üzerindeki Kıbrıs: Kıbrıs, Avrupa, Asya ve Afrika arasındaki önemli ticaret yollarının kesişme noktasında yer almaktadır. Kıbrıs’ın bu özelliği sayesin de ticaret ve kültürel alışveriş için önemli bir yere sahip olmasının sağlamaktadır. Antik dönemdeki Kıbrıs da geçerek Mısır, Anadolu Levant ve Ege adaları ile ticaret yapılabilmesini sağlıyordu.
- Kıbrıs’ın doğal zenginlikleri: Kıbrıs adası antik dönemde bakır maddenler ile göze çarpıyordu. Antik dönemde bakır, silahlar, süs eşyaları ve aletler için önemli bir yere sahipti. Kıbrıs’ın ticaretindeki en önemli yere sahip olan bakırdır.
- Kıbrıs’ın stratejik ve askeri önemi: Kıbrıs, askeri strateji açısından önemli bir konumda bulunuyordu. Akdeniz’de stratejik bir konumunda bulunan bu ada, Asur, Pers, Mısır ve Roma imparatorluğu gibi güçlü medeniyetlerinin dikkatini çekmiş ve bu medeniyetler tarafından kontrol edilme arzusu haline gelmiştir. Kıbrıs’ı kontrol eden medeniyet hem askerî açıdan hem de ticaret yollarını kontrol altına almış olacaktı. Daha önceden belirtiğimiz gibi “Kıbrıs’ı kontrol eden, Akdeniz’i kontrol eder” ve birçok medeniyet bunun farkına varmıştı.
Kıbrıs’ın Antik Dönemde Siyasi Yapısı
Kıbrıs’ta antik dönemde birçok bağımsız şehir devletleri kurulmuştur. Bu devletler arasından en önemli yere sahip olan devletler Salamis, Kition, Paphos ve Amathus şehir devletleridir. Bu şehirler kendi kralları tarafından yönetiliyor ve her bir kral farklı dönemlerde, farklı kültürlerin etkisi altında kalmıştır.
Taş Devri Kıbrıs’ı
Kıbrıs’ta iki önemli neolitik yerleşim yeri vardı: khirokitia ve kalavasos şehir devletleri. MÖ 3900’dan MÖ 2500’e kadar bakır madeni ile çalışmaya başladılar ve Akdeniz’de ekonomik güç olarak yükseliş başladı. Bunu başlıca sebepleri bakır, silah ve süs eşyası yapımında genelde tercih edilen madden olma özelliğini taşıyordu.
Bronz çağında Kıbrıs
Bu çağda Kıbrıs, Doğu Akdeniz’in önemli bir merkezi haline gelmiştir. Hem ticari hem de kültürel etkileşim açısından bir gelişim haline girmiştir. Bu dönemde adanın bakır maddeni kaynaklarının en önem kazandığı çağ olarak karşımıza çıkmaktadır. Bakır madenini bu derece önemli olduğu bu çağda, önemli şehir devletleri gelişmiştir. Bu şehir devletlerinden gözümüze çarpan en önemli devletler şunlardır: Enkomi şehri önemli bir ticaret merkezi rolünde olmuştur. Kition şehri, Fenikeliler tarafından kurulmuş ve bu çağda önemli bir dini merkez rolünde tarih sahnesine çıkmıştır.
Bu dönemde Kıbrıs, birçok bölge ile ticaret ilişkileri geliştirmiştir. Ada; Mısır, Levant, Anadolu ve Ege adaları ile ticaret ilişkisi içerisine girmiştir. Bu ilişkiler sonucu kültür alışverişi ortaya çıkmıştır.
Arkaik çağında Kıbrıs
Arkaik çağ, Kıbrıs için en önemli dönemler arasından yer alır. Bunun sebebi, bu dönemde hem siyasi hem de kültürel olarak değişimlere sahne oluşudur.
Bu çağda birçok şehir devleti mevcuttur. Bu şehir devletleri hem kendi yönetimlerine sahip hem de kendi ordularına sahiplerdi. Bu devletler kendi aralarında ticaret yaptıkları kadar da aynı zamanda birbirleri ile savaşmayı da ihmal etmiyorlardı. Bu dönemin en göze çarpan değişimi sanat ve mimaride olmuştu. Yunan etkileşimi ile heykeller ve tapınaklar bu dönemde ortaya çıkmaya başlamıştı.
Antik dönemdeki Kıbrıs’taki şehir devletleri
Kıbrıs, bağımsız birçok şehir devletinden oluşmuş durumdaydı. Bu devletlerin kendi siyasi yönetimleri ve yukarıda söz ettiğimiz gibi kendi orduları vardı. Kıbrıs’ın gerek konumu gereği gerekse doğal madenlerinin zenginliğinden dolayı bu şehirler son derece gelişmiş durumdaydı. Hem konumu hem de doğal zenginlikleri açısından bu şehir devletleri hem ekonomik hem de kültürel açıdan hep gelişmeye devam eder nitelikteydi. Bu şehirlerden bazıları şu şeklidedir:
- Salamis
- Kition
- Amathus
- Paphos
- Soli
- Marion
- Lapithos
Kıbrıs’ı etkisi altına alan medeniyetler
Kıbrıs, stratejik ve zengin kaynakları sebebi ile birçok medeniyetin dikkatini çekmeyi başarmış bir ada konumuna gelmişti.
Mısır medeniyeti M.Ö.16 Yüzyıl’da, Kıbrıs’ı etki altına almaya başarmış ve mısır kralı, Kıbrıs ile hem ticari hem de diplomatik ilişkisine çok önem vermiştir.
Hitit medeniyeti M.Ö.15 Yüzyıl’da Adayı etkisi altına almayı başarmıştır. Hitit medeniyetinin adayı işgal etme sebebi, ticaret yollarını kontrol altına almak istemeleridir. Ve isteklerini de elde etmişlerdir.
Fenikeliler M.Ö.9 Yüzyıl’da Fenike medeniyeti adaya koloniler kurmuşlardır ve bu sayede ticaret ağlarını geliştirmek için fırsat yakalamışlardır.
Asurlular M.Ö. 8 Yüzyıl’da adayı ellerine geçirmişlerdir. Asur medeniyeti, adayı askeri ve ticari bir merkez olarak kullanmıştır.
Persler M.Ö.6 Yüzyıl’da adayı ele geçirmiştir. Persler adayı önemli bir deniz üssü olarak kullanmıştır. Deniz üssü dışında ada, ticaret merkezi rolünü de üslenmiştir.
Makedonyalılar M.Ö. 333’te Büyük İskender, Pers imparatorluğunu yenilgiye uğratarak adayı kontrol altına aldı.
Romalılar M.Ö. 58’te Kıbrıs’ı ele geçirmiş ve adayı bir roma eyaleti haline getirmiştir. Romalılar döneminde ada, önemli bir tarım ve ticaret merkezi olmuştur. Roma imparatorluğu bölünmesinden sonra ada, doğu roma (Bizans)’ın bir parçası olmuştur. Bu dönemde ada, Hristiyanlık açısından da önemli bir merkez haline gelmiştir.
Kaynakça
ERZEN Afife. ilkçağ Tarihinde Kıbrıs(Konferans) Belleten Türk tarih kurumu(https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/1405/tur) Ocak 1976, Cilt 40 – Sayı 157 sayfalar 93-116
Antonios Loizides. World Hıstory Encyclopedıa(https://www.worldhistory.org) sitesi Ancient Cyprus (https://www.worldhistory.org/cyprus/) 22.03.2012
Colette Hemingway. The Met(https://www.metmuseum.org/) Prehistoric Cypriot Art and Culture(https://www.metmuseum.org/toah/hd/pcyp/hd_pcyp.htm) Ekim 2004
