Fazıla Şevket Giz, Türk akademik ve bilim dünyasının liderlerinin isimlerinden biridir. 1903 yılında İstanbul’da doğan Fazıla Şevket Giz; Edirne ve Boğazlar Komutanı, Bağdat valilerinden Mehmet Şevket Paşa‘nın kızıdır. Yükseköğrenim ve bilimsel çalışmalarda gösterdiği üstün başarılarla Türkiye’de ilk kadın profesör unvanını kazanarak büyük bir ilgi ve saygı görmüştür. Onun bilimsel çalışmaları ve toplumsal katkıları, Türkiye’nin modernleşme sürecinde önemli bir yer tutmaktadır. Giz, kadının toplumda yer edinmesi için gayret gösteren önemli bir figür ve ilham kaynağı olmuştur. Bu yazıda, Fazıla Şevket Giz’in hayatı, eğitim süreci, akademik başarıları ve toplumsal katkılarına dair önemli noktaları derledik:
Eğitim Hayatı
İlköğrenimini özel bir okulda tamamlamış ve ardından 1873’te Constantinople Home adıyla İstanbul, Üsküdar’da açılan İstanbul Amerikan Kız Koleji’ne geçmiştir. Bu okul, kadınları eğitim alanında çalışmalarını genişlettiği için Atatürk tarafından desteklenmiştir. Fazıla Şevket Giz, buradan 1922 yılında mezun olmuştur. 1927 yılında ise ABD’de kızlar için 1837 tarihinde kurulmuş ilk bağımsız yüksekokulu olan Mount Holyok Üniversitesi‘nde yükseköğrenimini tamamlamış ve aynı üniversitenin biyoloji laboratuvarında üç ay süren incelemelerde bulunmuştur. Aldığı eğitim, gittiği okullarda gösterdiği çaba ve gayreti ilerleyebilmesi için önemli bir etkendir. Bilimsel çalışmalarıyla öncü olmuştur.
Türkiye’ye Dönüş: İstanbul Üniversitesi
Fazıl Şevket Giz, Türkiye’ye döndükten sonra 1927-1933 yılları arasında Arnavutköy Kız Koleji’nde biyoloji öğretmenliği yaptı. 1929 yılında yayımladığı bir yazıyla temel bilimler alanında araştırma yazısı yayımlayan ilk Türk kadın bilimci oldu.
1919’da kabul edilen Darulfünun-ı Osmaniye Nizamnamesi’ne göre 1919-1920 ders yılından itibaren zooloji dersleri “Hayvanat” adı altında Fen Fakültesi programında yer almaya başlamıştır. Zooloji derslerinin ilk defa bu programda teorik ve uygulamalı olmak üzere iki bölüm halinde verildiği görülmektedir. 1926 -1927 eğitim yılında diğer enstitülerle beraber Fen Fakültesi’nde bir “Hayvanat Enstitüsü” kurulmuştur. 1930’da Raymond Hovasse dekanlığında Baltalimanı Hayvanat Enstitüsü inşa edilmiştir. Dönemin öğretim üyeleri: Fahire Battalgazi (İlk Türk kadın Zoolog), Suat Nigar ve Fazıla Şevket Giz’dir. 1933 yılında üniversite reformu sonrasında Fazıla Şevket Giz; İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’ne hayvan doçenti olarak atanmış, 25 Nisan 1944 tarihinde Hayvanat Enstitüsü profesörlüğüne yükselmiştir. 1950’de “Ganglionlen fositlerin yapılan kültürlerde alyuvarların lenfosit dahilinde meydana gelmesi” başlıklı araştırmasıyla İnönü Armağanı’na layık görülmüştür.
Türk Üniversiteli Kadınlar Derneği
Fazıla Şevket Giz, 1949 yılında Türk Üniversiteli Kadınlar Derneği’nin kurucuları arasında yer almış ve derneğin uluslararası faaliyet izni alması sürecinde önemli rol oynamıştır. Bakanlar kurulu kararı ile uluslararası faaliyet izni alan dernek, 1955 yılında Uluslararası Üniversiteli Kadınlar Federasyonu üyeliğine kabul edilmiştir. Cemiyetler Kanununun 10. Maddesine göre İcra Vekilleri Heyetinin 3/12/1953 tarih ve 4/19 sayılı kararı ile 25/1/1954 tarihinde uluslar arası faaliyetine izin verildi. Böylece, TÜKD 1955 yılından sonra “Uluslar arası Üniversiteli Kadınlar Federasyonu’nun (IFUW) çalışmalarına asil üye olarak katılmaktadır. (tukd.org.tr)
Fazıla Şevket Giz ‘in; Türkiye genelinde 1.400 yakın üyesi sayısı her yıl 1.000-1.500 arasında değişen bursiyeri bulunmaktadır. Kurucu üyeleri arasında Süreyya Ağaoğlu, Sara Akdik, Şevket Fazıla Giz, Nüzhet Gökdoğan, Remziye Hisar, Nebahat Karaorman, Müfide Küley, Türkan Rado, Pakize Tarzi, ve Beraat Zeki Üngör bulunmaktadır. TÜKD, 2002 yılında da “Avrupa Üniversiteli Kadınlar (UWE)” birliğine üye olmuştur. İlk şubesi Ankara’da 1959 kurulmuş olan derneğin, halen 28 şubesi bulunur.
Yönetim Görevleri ve Emeklilik
Fazıla Şevket Giz, Curt Kosswig’in enstitüdeki görevinden ayrılması sonrasında 4 Ocak 1955’te Genel Zooloji Enstitüsü’ne direktör olarak tayin edildi. Sağlık sorunları nedeniyle 1958’de görevinden istifa etti. 19 Haziran 1961’de Hidrobiyoloji Araştırma Enstitüsü Direktörlüğüne getirildi. Bu görevinden de aynı nedenle 1964’te ayrıldı. 1 Mart 1972’de emekli oldu. 1981 yılında İstanbul’da vefat etmiş, cenaze namazı Şişli Camii’de kılınmış ve Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedilmiştir.
Giz, bilim ve akademik alandaki katkılarıyla Türkiye’nin önemli kadın bilim insanlarından biridir. Dünya barışına, uluslararası dostluk ve iyi niyetin geliştirilmesine hizmet eden gerçek ve tüzel kişilere verilen İnönü Armağanı’na araştırmasıyla layık görülmüştür. Türk bilim tarihinde bıraktığı iz, onun özverili çalışmaları ve akademik başarılarıyla öne çıkmasını sağlamıştır. Kadının gücünü; üstlendiği görevlerle göstermiş, çalışmalarıyla bir zamanın önemli isimlerinden olmuştur. Türk kadınlarının daha fazlasını yapabileceğini gösterdiği için incelerken etkilendiğim şahsiyetler arasında yerini alıyor.
Kaynakça
“Biyografiler.” Bilim Tarihi. Web. Erişim tarihi: 12 Eylül 2024.
“Mahmud Şevket Paşa.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, vol. 27, 2003, Ankara, ss. 384-386. Web. Erişim tarihi: 12 Eylül 2024.
“Amerikan Kız Koleji.” İstanbul Tarihi, Web. Erişim tarihi: 12 Eylül 2024.
Türk Üniversiteli Kadınlar Derneği. YouTube, Web. Erişim tarihi: 12 Eylül 2024.
“Türk Kadınlar Derneği.” Tarihçe. Türk Kadınlar Derneği, Web. Erişim tarihi: 12 Eylül 2024.
Özuluş, Oya, Nilay Dökümcü, and Nilgün Kaya. “İstanbul Üniversitesi Zooloji Müzesi’nin Ülkemiz Zooloji Tarihindeki Önemi.” Ordu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, vol. 3, no. 1, 2013, pp. 69-78. Erişim tarihi: 12 Eylül 2024.
Kapak Görseli: binyaprak.com
