Birbirinden farklı kelimelerin etimolojisini incelediğimiz serimizde “Mit” kelimesinin kökeni, toplumdaki yeri ve edebiyattaki yansımalarını sizin için inceledik!
Mit Kelimesinin Kökeni
Mit kelimesi Fransızca “efsane” anlamına gelen “mythe” kelimesinden alıntıdır. Kökeni ise Eski Yunancadaki “μύθος” yani “mythos” kelimesinden gelir. “konuşma, düşünce, söz, söylem, sohbet; hikâye, destan, masal, mit, ağızdan ağıza aktarılan her şey” anlamına gelir.
Mitin Toplumdaki Yeri
İnsanlık tarihi boyunca her kültürde yazılı ve sözlü mitler görülmüştür. Bunun en büyük sebeplerinden bir tanesi, yaşadığımız dönemi ve hayatı anlamlandırma çabamızdır. Eski zamanlarda mitler sayesinde insanlar, kendilerinin daha üst bir amaca hizmet ettiğini ve yaşadığını düşünürdü. Paleolitik Çağ’da uygarlıklar ve medeniyetlerin kurulmasından önce avcı toplayıcı olarak yaşayan atalarımız, yaşadıkları dönemin zorlu doğa koşulları ve tehlikeleri ile başa çıkmak için hayal güçlerini kullanmış ve mitleri oluşturmuştu.
Karen Armstrong’a göre mitler “gerçeklere dayalı bilgi” verdiği için değil, “etkili olduğu için” gerçektir. Mitlerin çoğunda olumlu ve olumsuz çağrışımlar içeren ögeler vardır. Olumsuz olan ögelerin ortaya çıkmasındaki en büyük neden korku ve bilinmezliktir. Bilinmeyen şeyler insanları korkutur. Ölüm insanı korkutur. Sonraki adımın ne olduğunu bilmeyen insanlık bu sebeple mitlerinde “öteki dünya” yaratma gereksinimi duymuşlardır.
Atalarımızın güneş olmadığında, karanlıkta vahşi bir hayvan tarafından av olma tehlikesi yaşaması ve savunmasız olması da karanlığın, mitlerde olumsuzluk ve kötülüğü sembolize etmesine sebep olmuştur. Pek çok kutsal kitapta ve dinlerde ışık, güneş, yukarısı, cennet, tanrı ve iyilik ile bağdaşlaştırılırken karanlık, kötülük, aşağı olan, günah, şeytan ve cehennem ile bağdaşlaştırılır.
Edebiyat alanında John Milton’ın ünlü “Paradise Lost” (Kayıp Cennet) destanı, ışık ve gökyüzünün tanrı ve melekler; karanlık, çamur ve çukurların ise kötülük ve şeytan ile sembolize edilmesini en iyi şekilde yansıtan ve kanımca en etkili eserlerden biridir.
Işık ayrıca bilgi anlamına da gelir. Yunan mitolojisinde ünlü Titan Prometheus, ateşi insanlığa vermesinden dolayı Zeus tarafından cezalandırılır. Sembolik okumayla bakıldığında tabii ki ateş ve ışık aslında bilgidir ve insanlığın mitos yerine logos sayesinde (yani mitosun karşısındaki bilgi ve bilim, mantık ve bilginin kanıtlanabilirliği) tanrıların seviyesine ulaşmaya çalışmasının bir cezası olduğunun işaretini verir.
Yakın dönemde ise Mary Shelley’nin kült romanı Frankenstein’ın da insanın kendinden daha büyük, sadece bir yaratıcının yapabileceği bir gücü yaratmaya çalışması ve tanrıya meydan okuması konusunu işler. Mary Shelley, eserini ilk olarak Frankenstein ya da Modern Prometheus olarak sunmuştur. Hikâyenin sonunda ise ana karakterleri korkunç bir ceza bekler.
Olumlu mitolojik arketiplerden örnek verecek olursak göğün, yukarının, üst konumda olmanın iyi, pozitif ve kutsal bir anlam taşıması; dağ motifinin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Yunan mitolojisindeki tanrıların yaşadığı Olympos Dağı ve daha pek çok örnek vardır. Mezopotamya‘daki mitlerde tanrılara yakın olmak ve tapınmak için eski uygarlıklar birçok Ziggurat (piramitlere benzeyen tapınak kuleleri) yaptırmıştır. Sümer, Babil ve Akad mitolojisindeki büyük tanrıya da Anu denilmiştir. Anu, gökyüzünün tanrısıdır ve Sümer mitolojisine göre tanrılar gökten gelmiştir.
İnsanların hâlâ günümüzde de bu inançları taşıması, aslında atalarımızın yarattığı mitlerden gelir. Dikkatli incelerseniz ve bakarsanız aslında antik zamanlardan gelen çoğu mit ve düşünce yapısı; doğaya, kültürdeki bir olaya ya da maddeye atfedilen olumlu olumsuz her şey, aslında hâlâ günümüzdeki toplumda insanların düşünce yapılarının arka planında işleyen şeylerdir. Kolektif hafızada birikmiş olan tehlikeli veya iyi olan her şey, hâlâ günümüzde de varlığını her alanda sürdürür. Özellikle de edebiyat, sinema ve sanatta mitlerin arketipik özelliklerini görebilirsiniz.
Edebiyatta Mitler ve Eser Önerisi
Son olarak eğer mitoloji ile ilgiliyseniz ve nereden başlayacağınızı bilmiyorsanız kesinlikle okunması gereken temel yazar ve eser önermek istedim.
Yunan Mitolojisi
- Sophocles‘in Oedipus Rex adlı eseri Thebai şehrinin Kralı Oidipus’un kendisi ile ilgili duyduğu kehanet sonrası kaderinden kaçmaya çalışmasını konu alır. Ancak Kral tragedya boyunca aslında kaderinde yazan her şeyi yerine getirmiştir. Oedipus Kompleksi bu tragedyadan gelir.
- Homeros‘un İlyada ve Odysseia eserleri önemli kaynaklardır. İlyada‘da Yaklaşık 10 yıl süren ünlü Truva Savaşı anlatılır. Odysseia eserinde ise Odysseus adlı karakterimizin Truva Savaşı sonrası evi İthaka’ya dönüş yolculuğu ve maceraları konu edilir.
- Aiskhylos‘un Zincire Vurulmuş Prometheus adlı eseri Titan Prometheus’un ateşi insanlığa vermesini ve Zeus tarafından cezalandırılmasını konu alır.
- Virgil‘in Aeneid eseri aslında Roma mitolojisidir. Truva Savaşı’ndan sonraki zamanı anlatır ve Roma’nın kuruluşu ile ilgili kahramanlık destanıdır.
Mezopotamya (Sümer, Babil, Akad) Mitolojisi
- Gılgamış Destanı, ünlü kahraman Gılgamış’ın ölümsüzlüğü arama yolculuğunu anlatır ve büyük tufan hikâyesini içerir.
- Babil Yaratılış Destanı (Enuma Eliş)’nda Babil mitolojisinde dünyanın yaratılması ve başlangıcı anlatılır.
Klasik Mitlerin Modern Zamandaki Tekrar Yazımları (Retellings)
- Madeleine Miller‘ın Akhilleus’un Şarkısı eseri İlyada’nın cesur kahramanlarından Akhilleus’un hayatını ve Truva Savaşı’nı konu edinir.
- Margaret Atwood‘un Penelopiad kitabında Truva Savaşı sonrası İthaka’da, eşi Odysseus’un dönmesini bekleyen Penelope’nin gözünden olaylara bakarız.
- Carol Ann Duffy‘nin Medusa şiirinde Medusa’nın yaşadıkları onun bakış açısı anlatılır.
Kaynakça
“Mit.” , Nişanyan Sözlük. (n.d.). Nişanyan Sözlük. Web.
“Myth.” | Etymology of myth by etymonline. (n.d.). Online Etymology Dictionary. Web.
“Myth in Ancient Greek” (to 1453) – English-Ancient Greek (to 1453) Dictionary | Glosbe. (n.d.). Glosbe Dictionary. Web.
Armstrong, K. (2008). A Short History of Myth. Canongate Books.
Klasik mitolojinin büyüleyici müzisyeni: Orpheus | Turkish Museums. (2024, February 12). Turkish Museum. https://www.turkishmuseums.com/blog/detail/klasik-mitolojinin-buyuleyici-muzisyeni-orpheus/10131/1
