Ritüeller insan hayatının bürük bir parçasıdır. Bunun nedeniyse kendi kültürlerinin ve yaşamlarının bir ürünü doğrultusunda oluşmasıdır. Kültürlerin yapıtaşı sayılabilecek ritüelin, kültüre ve insan psikolojisine olan etkileri araştırılmaya değer.
Ritüel Nedir?
Ritüeller insanı insan yapan sosyokültürel ve ekolojik anlamda bağ kurulmasını sağlayan kültürel oluşumlardır. Hayatın bir parçası olmasının yanında insanlar hayatın akışını kendi menfaatleri doğrultusunda değiştirmek için de kullanmaktadır. Antropolojist Edmund Leach‘e göre ritüel en büyük uzlaşmazlıklardan biridir çünkü ritüel kelimesinin nasıl kullanılması gerektiği onun nasıl sergilendiğinin anlaşılmasıyla ilgilidir. Buna rağmen ritüellerin gerçekçi olduğu söylenemediği gibi dinlerde bir ibadet aracı olarak görülmüş ve farklı amaçlar için kullanılmıştır.
Geçmişte veya gelecekte var olmuş bütün çok tanrılı – tek tanrılı dinler ayırt edilmeksizin bütün inanç sistemlerinde farklı ritüeller bulunmaktadır. Örneğin Hristiyanlıkta yapılan vaftiz. Adem ve Havva’nın işledikleri ilk günah, Hristiyanlıkta her insanın doğduğunda taşıdığı ortak bir günah olarak sayılır. Bu günahtan kurtulmak içinse vaftiz işlemi uygulanarak bebek belli bir yaşa kadar hayatına günahsız olarak devam eder.
Ritüellerin Kültür Oluşumuna Katkısı Nedir?
Ritüeller gelenekleri, geleneklerse kültürü oluşturan unsurlardır ve kaçınabileceğimiz bir şey değildir. Kültür bir toplumu özel yapan, ritüeller ise o toplumun kültürünü oluşturması için bir aracıdır. Örneğin düğünler, cenazeler, doğum günü kutlamaları gibi ritüeller her topluma ve toplumun en küçük çekirdeği olan ailelere göre bile değişebilir. Bunun nedeniyse ailelerin veya toplumun zamanla eğlenmek, faydalı olduğu için yapmak veya sadece soylarınca devam ettirmek istedikleri için yapmalarıdır. Bunlar için verilebilecek örneklerden bazıları düğünlerde damadın ayağına basmak, hacca gitmek ve bir aile büyüğünün özel bir eşyasını soydan soya devretmesi olabilir.
Ritüellerin Amacı Nedir?
Bir şeyi ritüel haline getirmenin amacı aslında bir konfor alanı oluşturmaktan geçer. Sürekli yapılan bir eylem zamanla bir alışkanlık, bir ritüele dönüşür. Bu da demek oluyor ki alışkanlıklarımız ritüel olarak adlandırılabilir. Daha önce verdiğimiz örnek olan vaftiz etmek aynı şekilde bu düşünceye de dahildir.
Ritüeller bazen de toplumun kendi içinde bağ kurmak için oluşturdukları eylemlerdir. Ritüeller insanlar arası ilişkilerde bir köprü görevi görmektedir. Bunlardan biri de mitlerdir. Mitlerin toplumlardaki büyük kültürel değerlerinin yanında yaşadıkları ortam hakkında da bilgi edinmek için kullanılabilir. Bu bilgilerden bazıları o insanların mitler yüzünden oluşturdukları ritüellerdir. Mesela Viking gibi geçmiş toplulukların tanrıyı mutlu etmek amacıyla kurban vermeleri ve bereketi sağlamayı amaçlamaları ritüele verilebilecek en iyi örnektir.
Ritüellerin İnsan Psikolojisine Etkisi
Ritüeller toplumdan bireye kadar herkesin konfor alanını oluşturan bir döngüdür. Psikolojide folklorik davranış adı verilir. Bu davranışlar kişilerin kültür, gelenek gibi sosyal ilişkilerin bağını sağlamlaştıran ögelerle kalıtsal hale gelir. Ayrıca kalıtsal davranışlarla beraber önemli olan olgunlaşma ve öğrenme de çevresel etkilerle ritüelin koşullanmasına sebebiyet veren diğer iki unsurdur.
Sosyolojik bakımdansa insanlar bir dile, bir kültüre doğmuş bir bireyin ailesi ve içinde yaşadığı toplumun oluşturduğu benimsenme isteği nedeniyle eski zamanlardaki insanlarla jest ya da mimik gibi aynı davranışları gösterdikleri görülmüştür. Toplumsal davranışlarla ilişkili olarak istem dışı yapılan stresli olduğumuzda yemek yemek, tehlikeli olduğunu düşündüğümüz alanlardan kaçınmak gibi folklorik davranışlar da öğrenme davranışıyla direkt bağlantılıdır.
Kaynakça:
Şahin, İlkay. ” ‘Dünya Kurmak’: Ritüel, Gerçeklik ve Dünya Görüşü” web.
Beattie, John. “Ritual and Social Change” Man, Vol.1, No. 1 (Mar., 1966), pp. 60-74.
Stemphenson, Barry. “Ritual: A Very Short Introduction” Great Britain: Oxford University Press, 2015.
Brown, Steve. Volgsten, Ulrik, ed. Music and Manipulation on the Social Uses and Social Control of Music United States:Berghahn Books, 2006.
Aça, Murat. Demir, Buse Asena. “Kültürel ve Sosyal Davranışların Anlam ve İşlev Dünyasına Bir Yolculuk: Davranış Folkloru” Motif Akademi Halk Bilim Dergisi, 2020, Cilt:13, Sayı:32, 1253-1277.
Kapak Görseli: Pixabay.com
