Kurgu Dünyasında İskandinav Mitolojisi I: Tanrılar

İskandinav Mitolojisi; Odin, Thor, Loki gibi günümüzde de ilgi duyulan birçok tanrıya ve farklı canlıya ev sahipliği yapar. Bu isimlerin popülerleşmesinin sebeplerinden biri farklı projelerin adı altında tekrar tekrar yorumlanmalarıdır. Peki bu yorumlar, orijinaline ne kadar sadık? Bu yazımızda bazı İskandinav tanrılarının mitolojik tasvirleri ve yeniden yorumlandıkları halleri arasındaki farklardan bahsettik.

Thor

 Thor, bilindiği üzere gök gürültüsü tanrısıdır. İskandinav mitolojisindeki en güçlü tanrılardan biri olmasının yanı sıra mitlerde aptallığıyla öne çıkar. Kas gücü açısından pek çok kişiden üstün olan Thor, iş akıl ve mantığa geldiğinde hep zayıf kalmıştır.

Thor’un; kemeri, eldivenleri ve çekici olmak üzere üç özel eşyası vardır. Megingjörd adındaki kemeri, Thor’un gücünü ve kudretini iki katına çıkarırken Jarngreipr adlı eldivenleri, çekicini etkili bir biçimde kontrol edebilmesini sağlar. Eşyalarının en meşhuru olan Mjolnir adlı çekicinin ise birçok özelliği vardır: Çekiç istendiği kadar küçülebilir, fırlatıldığında sahibine geri döner ve fırtınaların kontrolünü sağlar.

Mjolnir, sadece tek elle kullanılabilen bir çekiç olma özelliğini taşır. Bunun sebebi, çekicin dövülmesi sırasında Loki’nin işlemi sabote etmesi sebebiyle çekicin sapının kısa kalmasıdır.

Gerçekler böyle olsa da çoğu kişi Thor’u, Marvel sinematik evreninden tanıyor ve orada durumlar biraz farklı. Marvel’daki Thor’un üstün bir zekası yok belki ama aptal olduğu da söylenemez. Bu da mitolojideki gibi sürekli agresif, her sorunu yumruklarıyla çözmeye çalışan bir Thor yerine, biraz daha aklı başında bir Thor izlememize yol açıyor. Marvel sinematik evreninde bu iki özellik (agresiflik ve aptallık) daha çok Hulk karakterine yüklenmiş.

Aynı zamanda Marvel sinematik evrenindeki Thor’a, mitolojideki özel eşyalarından sadece bir tanesi verilmiş. Eldivenleri ve kemeri yok sayılmış, çekici ise çoğu açıdan yeniden yorumlanarak karaktere eklenmiş. Mesela mitolojide şekli oldukça detaylı belirtilen Mjolnir, Marvel evreninde daha sade bir tasarımla karşımıza çıkıyor. Hafif üçgen yapısı ve işlemeleri yerine dikdörtgen bir çekiç tercih edilmiş. Ayrıca sapı da mitlerdekinin aksine oldukça uzun.

Bu durumlar göz önüne alındığında, son dönemde popüler olan Thor tasvirlerinden God of War’da tasvir edilen Thor’un, Marvel’dakinin aksine daha doğru olduğunu söyleyebiliriz.

Loki

Loki, kötülük tanrısı olarak adlandırılabilir. Odin’in kan kardeşi olan bir buz devidir. Şekil ve cinsiyet değiştirebilir. Ragnarök’te büyük rol oynayacak Jormungandr, Fenrir ve Hel’in babasıdır. Havada ve suda koşmasını sağlayan ayakkabıları vardır.

Loki’ye kötü derken şu unutulmamalıdır: Mitolojide diğer tanrılar da birçok açıdan kötü sayılabilir. İskandinav mitolojisini incelerken tanrılara yaratıcı olarak değil de sadece insanüstü bir canlı türü olarak bakmak gerekmektedir. Onlar da belli ölçülerde yaşam mücadelesi verirler, duyguları vardır, kin tutarlar, kendi çıkarlarını korurlar… Kısacası tanrılar da aldatır. Bunun en büyük örneklerinden biri Asgard’ın duvarlarının inşasında, Tanrıların inşayı yapan ustayı kandırmasıdır. Loki’nin diğer tanrılardan tek farkı, bu tarz kötülükleri daha sık olarak ve diğer tanrılara karşı yapmasıdır.

Marvel sinematik evreninde bu dinamik güzel bir şekilde korunmuştur. Loki dışındaki tanrılar mitolojide daha iyi kalpli tasvir edilmişlerdir ama onların da gizli kapaklı planları vardır ve bunlar için yine mitolojideki gibi gerektiğinde Loki’yi kullanmaktan çekinmezler.

Marvel’da Loki, Odin’in değil Thor’un kan kardeşidir; özel nitelikli ayakkabıları da yoktur. Bu açıdan Loki’nin mitolojik kökenine de Marvel’da çok sadık kalındığı söylenemez.

God of War için ise Thor’u gerçeğine oldukça yakın tasvir ettiğini söylemiştik ancak Loki’de aynı durum söz konusu değil. Loki, God of War’daki ana karakterimiz olan Kratos’un oğlu olarak tekrar yorumlanmıştır. Bu açıdan belli ölçülerde Loki’nin geçmişi ve geleceği God of War’da değiştirilmiştir.

Odin

Odin, İskandinav mitolojisinde Tanrıların Babası olarak bilinir. Yeryüzüne ve gökyüzüne hakimdir, dokuz diyarın tamamını izler. Odin bir gözünü feda etmiş ve böylece sonsuz bilgiye erişmiştir.

Odin’in birçok ikonikleşmiş özelliği ve eşyası vardır. Bunlardan biri olan Gungnir’i ele alalım. Gungnir, fırlatıldığında hiçbir koşulda yolundan sapmama özelliğine sahip olan bir mızraktır. Bu mızrağı Loki tarafından Sif’in saçını kesmesinin bir özrü olarak Odin’e hediye edilmiştir. Marvel sinematik evrenindeyse bu mızrağın Odin’in eline geçmesinde Loki’nin hiçbir katkısı yoktur; mızrak, Odin’in babası Borr’dan ona yadigar kalmıştır.

Yine benzer bir değişiklik Odin’in atı Sleipnir için de yapılmıştır. Sleipnir, İskandinav mitolojisinde Loki’nin doğurduğu sekiz bacaklı bir at olarak geçmektedir. Loki, bazı sebeplerden dolayı bir kısrağa (dişi ata) dönüşüp Svadilfari adlı atı ayartmıştır ve sonucunda Sleipnir doğmuştur. Bu at; var olanların en hızlısı, en güçlüsü ve en akıllısıdır. Loki sonrasında bu atı da Odin’e hediye etmiştir. Marvel sinematik evreninde de Sleipnir gözükmüştür ancak atın bu şekilde bir geçmişi söz konusu değildir.

Balder/Baldur

Baldur, İskandinav mitolojisinde Odin ve Frigg’in oğlu olarak anlatılır. En yakışıklı ve en iyi kalpli tanrıdır. Frigg, dokuz diyardaki her canlı ve cansız varlığa, Baldur’a zarar vermemeleri için yemin ettirir. Bunun üzerine hiçbir şeyden zarar görmeyen Baldur, diğer tanrılar için bir deneme tahtası haline geldi. Tanrılar silahlarını hep Baldur’un üzerinde test ediyorlardı; ancak Frigg, ökse otuna yemin ettirmeyi unutmuştu. Loki bunu öğrenince ökse otundan bir silahı Baldur’un kör kardeşi Hod’a vererek test etme amaçlı Baldur’a saldırttı ve onun ölmesine sebep oldu.

Baldur’un hayata dönmesi için Hel bir şart koştu: Yaşayan tüm canlılar Baldur için ağlamalıydı. Baldur çok iyi kalpli olduğu için herkes onu severdi ve o öldüğünde tüm canlılar ağladı. Loki dışında. Loki ağlamadığı için Baldur hayata dönemedi.

God of War’da Baldur’un ölümü çok farklı işlendi. Baldur’un annesi Freya olarak değiştirildi ve Freya, Baldur’a acı hissetmemesi ve ölmemesi için bir büyü yaptı. Ancak sonradan Freya bu büyüyü kaldırdı ve Baldur hasar alabilir hale geldiğinde Kratos, Baldur’un boynunu kırdı.

Marvel evreninde ise Balder diğer İskandinav tanrıları gibi çizgi romanlarda yer almış ama sinematik evrende hiç gözükmemiştir.

Kaynakça

• Gaiman, Neil. Norse Mythology. W. W. Norton & Company, 2017. Erişim Tarihi: 28 Ocak 2023.
• Marvel Database – Fandom. Web. Erişim Tarihi: 28 Ocak 2023.