Modern Türk öykü yazarları arasında önemli bir yeri olan Melisa Kesmez‘i gelin A’dan Z’ye inceleyelim!
Atları Bağlayın Geceyi Burada Geçireceğiz
“Hayat onca evirdi çevirdi, salladı, büktü, kırdı, geçti, biz kopmadık. Her şey değişti, benim ona baktığımda gördüğüm, onun bana baktığında gördüğü yeniyetme aynı kaldı.” (sf. 35)
İlk öykü kitabı Atları Bağlayın Geceyi Burada Geçireceğiz birbirinden bağımsız yirmi dört adet öyküden oluşuyor. Anlatım dilini ve yeni olgunlaşmaya başlayan tarzını görmeye başlıyoruz bu kitapta. Bir yerden, insan ilişkilerinden ve bağlardan kopamayışın farklı vücutlara büründüğü öykülerinde kendinizden parçalar bulabilmek mümkün. Burada kalıyoruz, der Melisa Kesmez “Atları Bağlayın!” diyerek.
Bazen Bahar
“İnsan birine yazdığı mektubu biraz da kendine yazıyor ya, aklını ve kalbini kağıda geçirip yüreğini boşaltırken sayfaya, uzaktan bakıyor ya biraz da kendine… Temize çekmek belki, belki kendi halinde bir bahar temizliği…” (sf. 105)
Kesmez’in ikinci öykü kitabı olan Bazen Bahar 2017’de Notre Dame de Sion Edebiyat Ödülü‘ne layık görüldü. Başlıkları sırasıyla Domates Tohumları, Telefon Kulübesi, Beyaz Kelebekler, Yarım Kalan, Bir Yeşil, Bir Beyaz, Kurtarma Gemisi, Bir Bahçeyi Beklemek, Çürümenin Bahçesi, Sevgili Çocuk ve Yılbaşı Ağacı olan on adet öykü bulunur. Dostluk, iyilik ve sevgi peydah olur her birinde.
Çocuk Kitabı: Anneanne Gezegeni
“‘Anneanne, ‘dedi. ‘Doğa durmadan değişiyor, ne garip değil mi?’
Anneannesi Kuzgun’un bilge sorusuna hem şaşırdı hem sevindi.
‘Her şey gibi. Her şey değişip duruyor cancağızım, hiçbir şey yerinde durmuyor ki, dedi.
Kuzgun onun ne demek istediğini anlamaya çalıştı.
Anneannesi devam etti:
‘Sen mesela, geçen haziran ayında şu kapıdan giren Kuzgun değilsin. Saçların uzadı, boyun uzadı; sadece görünüşün değil, için de değişti. Yepyeni bir sürü şey öğrendin, aklın değişti, yeni şeyler sevmeyi öğrendin, o yüzden kalbin de değişti. Artık aynı insan değilsin.’ dedi.” (sf. 45)
Melisa Kesmez‘in kelimeleriyle Elif Deneç‘in çizgileriyle “Anneannemin Gezegeni” ilk olarak 2019 yılında basılmıştır. Çocuk kitabı kategorisindeki bu kitap Kuzgun adlı bir karakterle anneannesi arasında geçen diyaloglarla ilerler. Olaylar anneannenin gezegeninde geçer. Beş bölümden oluşur kitap Renkler, Doğum Günü Sürprizi, Beyaz Bir Kayık, Adaya Yolculuk ve Yaz Bitiyor başlıklarıyla beş bölümden oluşur kitap. Başlangıçta yer verdiğimiz alıntıdaki gibi Kuzgun sanki hep bambaşka bir gezegene giriyor gibi hisseder anneannesinin yanına geldiğinde. Giderken de sanki bambaşka biri olup çıkar yanından.
Dinamikler
Aile içi dinamikler Nohut Oda’nın başat temalarından biridir. Söyleşilerinde belirttiği gibi genel olarak öykülerinde çekirdek aile işlemeyi sever Melisa Kesmez. Anne baba ilişkisi; kardeşler arasındaki ilişki; erkek ve kadın arasındaki ilişki ve iki kadının arasındaki dostluk ilişkisi gibi konuları serpiştirir öykülerine. Kalabalık bir ailede büyümesinin ve çocukluğunda aile fertleriyle sürekli bir iletişim halinde olmasının etkisi büyüktür bu temaları işlemesinde.
Eleştiri ve İnceleme Yazıları
Yayıncılık hayatında hep bir yerde olan Kesmez, söylediğine göre yazmak hayatında hep vardır. Yazın hayatını öykü ve çocuk kitabı yazmanın yanında eleştiri ve inceleme yazıları yazarak da sürdürmüştür. Sabitfikir dergisinde, Radikal Kitap‘ta ve Mediacat platformunda kitap eleştirileri ve deneme yazıları yayımlanmıştır.
Gitmek ve Kök Salmak
“Bazen gitmenin mi, yoksa kalmanın mı daha zor, daha hüzünlü, daha çekilmez olduğunu anlamamız için hayatın bize bunu bilhassa yaptığını düşünüyorum. İki seçeneğin de kurtuluş olmadığını anlamamız için.” (Bazen 82)
Boğucu kalabalıktan, metropol hayatından ve kentten uzaklaşma arzusu; bir yere ait hissedememe ve kaçma isteği gibi durumların ağırlıklı olarak bazı öykülerinde işlediğini söyleyebiliriz ‘gitmek ve kök salmak’ başlığı altında.
Herkesin Bir Kabuğu Vardır
“Yaşamın ilk çabası kabuk oluşturmaktır.”
Gaston Bachelard, Mekânın Poetikası.
Kesmez’in önem verdiği konulardan biri de ‘kabuk’ oluşturmaktır. Yaşamımızı sürdürebilmek için bir mekâna, bir eşyaya bağlanma ihtiyacı duyarız. Bu bağlanmanın olabilmesi için yaşamdaki ilişkilerimize sığınarak kendimize bir kabuk inşa ederiz. Yaşamımız boyunca da sürer bu çaba. Melisa Kesmez, insan ilişkilerinin ve insan yaşamında sevginin öneminin altını çizer aslında öykülerinde. Özellikle giriş kısmından alıntı yaptığımız Nohut Oda adlı kitabında yapar bu vurguyu.
İlişkiler Arasında Bir Köprü
Bazı köprüler, birbirine belli bir mesafe uzaklıkta iki kara parçasını birbirine bağlarlar. Aralarından sular geçen, aralarında fırtınalar kopan ve birbirine uzakta kalan karaların ellerini tutup birleştirir köprüler. Uzak ama yakın karaların arasında bir bağ kurar ki uzakta kalmasınlar birbirlerine. Melisa Kesmez’in öykülerinde işlenen temalardan biri de insan ilişkileri. İlişkilerin arasında birer köprü kurarak iki karanın ellerinden tutup birleştiriyor Kesmez.
Küçük Yuvarlak Taşlar: Bir Novella
“Sevgi ne zarif bir şeydi. Yumuşacık yastıklar seriyordu düşenin altına.” (sf. 83)
Başlıkta belirttiğimiz gibi ilk roman denemesi sayılabilecek Küçük Yuvarlak Taşlar üç kişi ağzından anlatılıyor. Nergis’in Hikâyesi, Elif’in Hikâyesi ve Mehmet’in Hikâyesi adlı üç bölümden oluşan kitap aynı olayları yaşayan farklı gözlerin anlatımlarıyla sonlanıyor. Kitabı yazım sürecinde Kesmez, kitabın ilk bölümünü yazarken diğer kitaplarından farklı bir fikir oluştuğunu söyler kafasında. Bu fikrin peşinden gider ve ‘küçük yuvarlak taşlar’ı sıralar birbiri ardına.
Londra’da Yaşam ve Eğitim
Yaşamının bir kısmını Londra‘da geçiren Melisa Kesmez, üretkenliğine devam etmiştir yurt dışında da. Gitmeden önce Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi‘nde Sosyoloji eğitimi görmüştür. Yurt içinde ve yurt dışında çeşitli eğitimler alıp üretkenliğini kaybetmemiştir Kesmez. Editörlük, gazetecilik ve çevirmenlik gibi alanlarda çalışmıştır.
Mekânlar, Eşyalar ve Betimlemeler
“Annemin az önce kapısını çekip çıktığı eve baktım. Öğrencisi dağılmış bir ev gibi göründü gözüme. Akşam iniyordu yavaştan. Sokak lambasının sarı ışığı düşüyordu kapanmak üzere olan bir sahnenin üstüne. Eşyalar kederden öleyim diye elinden geleni ardına koymuyor. Şu yastığın kanepenin kenarında öyle duruşu mesela. Kapının girişinde ters dönmüş şu terlik teki. Mutfak tezgâhındaki kapağı açık şeker kavanozu. Altı sönük çaydanlık. Bardaktaki içilememiş, ılımış çay.” (sf. 43)
Melisa Kesmez’in öykülerinde sıkça görülen, okurun dikkatini çeken detaylardan biridir betimlemeler. Biz okurların okuduğu satırların zihinde bir sahneye dönüşmesine yardımcı olan kısacası bizlere resim çizerken yardımcı olan kelime dizilimleri diyebiliriz onlara. Rastgele bir dizilim değildir bu, özellikle Melisa Kesmez’in öykülerinde. Her bir eşyanın yahut mekânın ayrıntılı betimlemeleri resim çizmenin yanında karakterlerin duygularına da ayna tutar adeta.
Nohut Oda
“Durduğum bir yerden bakınca, Handan hayatı evirip çevirme konusundaki ustalığı, dünya yansa vazgeçmeyişi, yaşam dolu inadı, sabrı, kanaatkârlığı ile gökyüzünde mutlu, uzak bir yıdız gibi ışıldayıp durmuştu hep. Ben çırpınıp dururken, o ne yapıp edip suyun üzerinde kalmayı başarmıştı.” (sf. 93)
2019 yılında 65. Sait Faik Hikâye Armağanı’na layık görülen Nohut Oda, “Kalanlar” öyküsü. Kitabın ana teması çok da gitmek istemeyen, bir mekânla vefalaşmak ve vedalaşamamak. Toplumun farklı kesimlerinden insanların aralarındaki ilişkileri irdeliyor kitaptaki beş öyküde. Alıntısını paylaştığımız “Handan” öyküsünde örneğin, annelerinin vefatından sonra baş başa kalan iki kardeşten birinin anılardan kopamayışı ele alınan konulardan biri. Öyküler kendi kabuğuna çekilmiş, kendi kozasını örmeye çabalayan ve kendi kabuğunu çeşitli yollarla oluşturmaya çalışan karakterlerden oluşur.
Öykü Evreni
Yumuşak bitişler vardır öykü evreninde. Parçalanma olmaz her şey bir şekilde çözüme kavuşur. Melisa Kesmez kitaplarında ne kötü bir karakterin düşüncelerini okutur ne de bir kötülük ile rastlaşmasına izin verir gözlerinizin. Her biri ince ruhludur, anlayışlıdır ve gözleri dünyaya açıktır.
Parçadan Bütüne
“Bir annenin çocuğuna küskünlüğü üstünden ne yapabilirim? O duygu bana kendini yazdırmak mı istiyor, ben onu kurcalamak mı istiyorum? Bir ev hayal ediyorum bazen bir sokak… Bir kadının saçı, gözü… Onlar yavaş yavaş kafamda bir araya gelmeye başlıyor”
Melisa Kesmez, öykülerini topladığı parçalarla birleştirip yazdığını söyler. Bir duygudan, bir sesten, bir görüntüden etkilenip not defterine küçük notlar alır. Sonra onları işleyerek yazar öykülerini.
Resimler
İletişim Yayınları‘ndan çıkan kitaplarının kapak resimlerinin tasarımı illüstratör Seda Mit‘e aittir. Kocaeli Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’nde Grafik Tasarım Bölümü’nde okumuştur. Hala da kitap kapaklarına, çeşitli dergilere ve çocuk kitaplarına çizimler yapmaktadır.
Seslenmek: Birinci Tekil Şahıs
Öykülerinin genelinde birinci tekil şahıs anlatımı yani karakterin ağzından bir anlatım hakimdir. Birkaç kere farklı ağızlardan anlatmayı denediğini ama yazarken en rahat ettiği anlatım dilinin birincil ağızdan olduğunu söyler Kesmez. Nasıl ki günlük yazarken bir yandan kendimizle konuşur bir yandan da çevremizde olan bitenleri kendi zihin süzgecimizden geçirerek aktarıyorsak o anlatım da daha sıcak ve samimi bir günlüğe benzetilebilir. Biz okurlara seslenir.
Şiir Gibi Öyküler
Süssüzdür, yüklerini üzerinden atmıştır kelimeler ve abartısız bir anlatım kimsenin ayağına dolanmadan akar gider. Kesmez bir röportajında şöyle demiştir kendi anlatımında neleri önemsediğini açıklamak için: “Ben şair olamam, mümkün değil ama hayalim şair olmak gibi. Öykü yazıyorum ya da kurmaca metin yazıyorum.” Kendi cümleleriyle sadeliğin önemli olduğunu yazının süsten abartıdan arınmış olup okuyucuyla kurabildiği ilişkilerin bağının kuvvetinin önemli olduğunun altını çizer. Nasıl ki şiir koskoca sayfalarca anlatılabilecek bir konuyu az kelime ile anlatılabilince iyi oluyorsa, sadeleşmiş bir metin de aynı biçimde anlatabilir ona göre.
Tiyatro Çevirmenliği ve Tiyatroya İlgisi
Çeşitli dergilerde ve gazetelerde yayımlanan yazılarının ve söyleşilerinin yanında tiyatroya da ilgilidir Melisa Kesmez. Farklı tiyatro ekiplerinde dramaturg olarak çalışmaktadır ve hala birçok tiyatronun çevirmenliğini yapmaya devam etmektedir.
Usul Usul Öyküler
“Bas bas bağıran hiçbir şeyi sevmiyorum ben hayatta da. Bir şeyin sessiz olması bana daha güçlü geliyor açıkçası. Daha kulak vermeye değer geliyor.”
Deniz Yüce Başarır ile yaptığı röportajda nasıl yazdığını anlatıyor öykülerini. Bir fikrin nasıl peşinden gittiğini nasıl usul usul anlattığını. Zaman zaman sakinliğin ve sessizliğin büyük bir güç olabileceğini söylüyor. Gerçekten de usul usul, sessiz ve sakin akar anlattıkları.
Yazarlar, Kitaplar, Şiirler ve Şarkılar
Kitap içinde başka yazarların, kitapların veya şarkıların adının geçmesi zenginleştirir metni. Melisa Kesmez yukarda yazıp açıkladığımız öykü kitaplarında farklı yazarların ve kitapların adlarını öykülerin satır aralarına serpiştiriyor. Rastgele değildir bu serpiştirmeler çünkü öykünün kurgusundaki karakterle bağlantılı olarak kullanır o isimleri. Fareler ve İnsanlar, Gabriel Garcia Marquez‘den Yüzyıllık Yalnızlık, Robinson Cruiso. Ülkü Tamer‘in “Ben Sana Teşekkür Ederim” şiirinden dizelerini paylaşır bizimle. Ahmet Kaya‘nın bir türküsü geçer hatta bir öyküsünde. Zeki Müren‘in “Sen Kimseyi Sevemezsin”i yankılanır kulaklarınızda. Bir de Cemal Süreya‘dan “Sevda Sözleri” ve daha niceleri…
Zamansız Konular
“Kaç yaşında adamlar, kadınlar hâlâ aynı meselelerle boğuşuyor. Başka biçimlerde belki, başka rollerde. Ama özünde konular, sorunlar ve duygular az çok aynı. Çocukluk ve gençlik yaraların en görünür, yüzeye en yakın olduğu dönem ve büyümek, hatta yaşlanmak o yaraların iyileşmesi anlamına gelmiyor çoğu kez.”
Yarım kalmış meseleler, çocuklukta bizi etkileyen olaylar, büyümek, açılmış ve kapanması zor yaralar…Öykülerini okursanız göreceksiniz ki bahsettiğimiz aile içi dinamiklerinde hüzün de sevinç de kol koladır. Her bir işleniş de zamansızdır, yaşamımızın bir yerinde bir şekilde hep vardır.
Kaynakça:
Kesmez, Melisa. Anneanne Gezegeni. İstanbul: Nesin Yayınevi, 2019.
Ekmek ve Gül.net “Melisa Kesmez’in Hikayeleri” Web. 10.02.2024.
Kesmez, Melisa. Nohut Oda. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2023.
Kesmez, Melisa. Bazen Bahar. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2022.,
Kesmez, Melisa. Atları Bağlayın Geceyi Burada Geçireceğiz. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2023.
“Melisa Kesmez: ‘Bu kitaptaki öyküler, hayatımın –ve hayatlarımızın– çok karanlık bir dönemine denk geliyor.'”. Oggito. Web. 25.02.2024.
İllüstrasyon: “Seda Mit İllüstrasyon.” Medya Çuvalı.com. Web. 24.02.2024.
İllüstrasyon: “Anneanne Gezegeni.” Nesin Yayınevi.com. Web. 25.02.2024.
