Mitoloji, insanlık tarihinde kültürel ve tarihsel öneme sahip birçok farklı anlatıyı barındıran zengin bir hazinedir. Bu anlatılardan biri de İskandinav mitolojisi kapsamında bulunan Andvari’nin Yüzüğü efsanesidir.
Loki Laufeyjarson Hakkında
İskandinav mitolojisinin ilgi çeken haylaz karakteri Loki Laufeyjarson, karanlık tanrıların simgesidir. Dev soylu bir baba ve tanrısal bir annenin oğlu olarak doğan Loki; savaş ardından terk edilmiş, tanrıların babası Odin tarafından büyütülmüştür. Kardeşi Thor ile birlikte büyüyen Loki, zekâsı ve alaycılığı ile öne çıkar. Loki’nin anlatıldığı hikâyelerie bakıldığında onun tanrısal özelliklerden yoksun olduğu görülür. Tek doğaüstü yeteneği, şekil ve kılık değiştirme yeteneğidir. Bu özellik İskandinav mitolojisinde diğer varlıkların da sahip olduğu bir özelliktir.
Sadık eşi Sigyn ve yasak ilişkisinden doğan ürkütücü çocuklarıyla karmaşık bir özel hayatı olan Loki, tanrılar arasında hilebaz bir figür olarak tanınır. Loki, gelecekteki Ragnarök Savaşı’nda tanrıları yöneten ordunun liderlerinden biri olarak görülür ve ayrıca Heimdall‘ın baş düşmanıdır. Loki’nin hikâyesi, insan doğasının derinliklerini ve tanrısal çatışmaları yansıtır.
Dikkat çekici bir görünüme sahip olan Loki cazibesiyle göz kamaştırır; içsel doğası ise günahkâr ve kötücüldür. Doğuştan getirdiği kurnazlığı sayesinde diğer tanrıların en karmaşık sorunlarını bile çözebilen bir potansiyeli vardır. Her durumda kötülük ve entrika düşünceleriyle dolu olan kurnaz Tanrı, Aesir tanrılarını sık sık sıkıntıya sokar ve ustaca kurduğu planlarla onları bu sıkıntılardan kurtarır.
Loki’nin Idunn’un Kaçırılmasındaki Rolü
Aesir tanrıları (Odin, Loki ve Hoenir) uzun bir yolculuğa çıkar. Bir akşam, yakaladıkları öküzü pişirmeye çalışırlar ancak et bir türlü pişmez. Meşe ağacının dallarında tünemiş bir kartalın bu durumun sebebini kendisinin olduğunu söylediğini fark ederler. Kartal, yemeği paylaşmadıkları sürece etin pişmeyeceğini belirtir. Tanrılar kartalın isteğini kabul eder ve onunla işbirliği yaparak yemeği pişirirler. Ancak Loki öfkelenir, bir sopayla kartala saldırır ve sopa kartalın kanadına saplanır. Kartal kaçarken Loki de sopayı bırakmadığı için onunla birlikte havaya yükselir.
Loki, kurtulabilmek için kartaldan yardım ister ve kartal şartlı olarak Loki’ye yaklaşır: Loki’yi yalnızca tanrıça Idunn ve onun büyülü elmalarını getirmesi karşılığında serbest bırakacaktır. Loki kabul eder ve böylece tanrılar güven içinde eve döner. Verdiği sözü tutan Loki, Idunn’u aldatarak onu kaçırır. Aslında kartal kılığına girmiş bir dev olan Thiazi, Idunn’u kaçırarak Thrymheim adlı yere götürür.
Idunn’un kaçırılmasıyla gençlik elmalarını kaybeden tanrılar yaşlanmaya başlar ve endişelenirler. Loki’nin bu durumla ilgisi olduğunu anladıklarında onu yakalarlar; Idunn’u geri getirmezse onu öldüreceklerini söylerler. Loki, hemen Thrymheim’a uçar. Devin o sırada balık avında olmasından yararlanan Loki, Idunn’u alır ve geri döner. Idunn’un yokluğunu fark eden Thiazi yeniden kartal kılığına bürünerek onların peşine düşer. Aesir, kartala karşı kendilerini savunmak için bir odun yığını hazırlar. Loki’nin peşinden giderken yandığını hisseden Thiazi, kanatlarının yanmasıyla ölür ve böylece Idunn kurtulur.
Kehanetin Ardındaki Lanetli Hazine
Anlatı, zengin bir çiftçi olan Hreidmar’la başlar. Hreidmar, büyü ve yetenek konusunda bir ustadır ve yetenekli üç oğlu vardır. Oğulları Fafnir ve Otr, şekil değiştirebilme gücüne sahiptir. Üçüncü oğul Regin ise cüce bir demirci ve büyülü becerilere sahip bir zanaatkâr olarak bilinir. Otr’un tuhaf bir alışkanlığı vardır: Avladığı balıkları yemek. Bu alışkanlık sonunda onun kaderini belirleyecektir.
Bir gün Odin, Hoenir ve Loki uzun bir yolculuğa çıkarlar. Loki’nin bela girişimi düşüncesizliğinden kaynaklanır. Bir şelalede alabalık yiyen bir su samuru görürler ve Loki, onu öldürür, hem postunu hem de alabalıklarını alır. Bu beklenmedik fırsatın ardından tanrılar, Hreidmar‘ın evinde konaklamak isterler. Ancak su samurunun öz kardeşleri olan çiftçi ve oğulları, tazminat talebinde bulunur. Aesir, postu altınla doldurup tazminatı ödemeye karar verir. Gereken altını temin etmek üzere Loki’yi görevlendirirler.
Loki’nin şansı yaver gider, çünkü tanıdığı bir cüce vardır. Cüceler zanaat konusunda ustadır ve etraflarında bol miktarda altın bulunur. Ancak adı Andvari olan bu cüce biraz tuhaftır: Turna balığına dönüşüp yakınlardaki şelalede diğer balıkları avlar. Loki, deniz tanrıçası Ran‘dan bir balık ağı ödünç alarak turnayı yakalamayı başarır. Loki şöyle sorar:
“Ne biçim bir balıktır ki bu; akıntıda yüzdüğü halde,
Kendisini yine de koruyamamaktadır felaketten?
Hayatını ölüler ülkesinden kurtarmak için fidye ver
Ve bana çil çil altın bul.
Andvari’dir benim adım; Oin’fit babamın ki de,
Pek çok akıntıda yüzdüm.
Kadım zamanlarda kasvetli bir yazgı,
Buyurdu ki suda yüzmeliyim.”
Loki, bunun üzerine Andvari’den tüm altınlarını istemeye karar verir. Cüce, fidyeyi ödemeyi kabul eder, ancak içlerinden değerli bir yüzüğü gizlice saklamaya çalışır. Bu yüzük, kaybedilen zenginliği geri kazanmaya yarayan özel bir yüzüktür. Cüce’nin sakladığı yüzüğü fark eden Loki, onu zorla alır. Andvari, mağarasına dönerken altın hazinesini ellerinde bulunduracak olanları lanetler:
“Gust’un bir zamanlar sahip olduğu o altınlar
Sonu olacak iki kardeşin,
Çöküşü olacak sekiz prensin.
Servetim sevindirmeyecek hiçbir adamı.”
Loki, fidye niyetine topladığı ganimeti getirir. Yüzüğe ilgi duyan Odin, onu elinde tutar. Aesir tanrıları, su samurunun postuyla doldurup altınla kapladıkları hazineleri Hreidmar‘a sunarlar. Ancak Hreidmar, gözden kaçan tek bir kıl teli olduğunu fark eder. Bunun üzerine Odin sakladığı yüzüğü isteksizce çıkararak kılın üstünü örter. Tanrılar ayrıldıktan hemen sonra, Loki onlara cücenin okuduğu lanetin ne anlama geldiğini açıklar:
“Senin için şimdi altın, büyük bir fidyedir,
Yaşamına karşılık.
Oğulların için bir gelecek yok senin
Zira bu yaptığın her ikisine ölüm getirecek.”
Fafnir ve Regin, paylarını almak istese de Hreidmar onlara hiçbir şey vermez. Bunun sonucunda Fafnir babasını öldürür, hazineyi ele geçirir ve gömer. Fafnir, lanetli hazineyi korumak için ejderha olarak bekler; ta ki Regin tarafından öldürülene dek.
Yüzüklerin Efendisi’nde Andvari Yüzüğü Laneti
J.R.R. Tolkien‘in unutulmaz eseri Yüzüklerin Efendisi‘nde, Andvari Yüzüğü Laneti‘nin karanlık gölgesi altında yatan derin anlamlar dünyasıyla karşılaşıyoruz.
Eski Nors dilini derinlemesine öğrenmiş olan Tolkien, Sigurd ve Gudrún Efsanesi‘nde bu büyülü malzemeyi yeni bir perspektifle ele almış; hatta mitolojik dünyanın temel taşlarından biri olan Völuspá örneğiyle benzerlikler taşıyan bir girişi şiirsel edda geleneğiyle harmanlamıştır. “Yarım kalmış işleri tamamlamaya yönelik bu aynı dürtü, Tolkien’in İskandinav kaynaklarıyla ilişkisinin tekrar eden bir özelliğidir, ancak bu boşluklar sonunda yazarın kendisi için yarattığı bir dünyaya uyum sağlayacaktır” (Birkett, 249).
Andvari’nin Yüzüğü, zorla elde edilen bir hazineye dair büyülü bir lanetin ardından kahramanın kaçınılmaz kaderini hatırlatan derin bir işleve sahiptir.
Wagner‘in Ring des Nibelungen operasındaki gibi -ki bu eser nazist propagandasına hizmet etmiş ve efsanevi öğeleri istismar etmiştir- Tolkien’in yüzüğü de büyü gücüne sahiptir.
Tolkien, bir mektubunda, “Her iki yüzük de yuvarlaktır ve benzerlik burada sona erer.” (The Letters of J.R.R. Tolkien. A Selection 229) şeklinde ifade etse de ilginç bir paralellik mevcuttur: Her iki eser de yüzüğü merkeze alarak anlatır. Öte yandan, başka mektuplarında (55-56), Nasyonal Sosyalistlerin İskandinav kültürüne olan sapkın ilgilerini nasıl negatif bir şekilde kullanmış olabileceğine karşı çıktığını ve bu ırk üstünlüğü yaklaşımına karşı bilinçli bir karşı duruş sergilediğini dile getirir. Bu benzersiz bakış açısı, insanları Tolkien’in eserinin derinliklerinde nelerin yattığını keşfetmeye davet eder.
Tolkien’in eserindeki yüzüğün yok edilme mücadelesi, sadece bir nesne hikâyesi değil, aynı zamanda güç ve kader temasının merkezinde yükselir. Bu epik hikâyede, savaşçı hobbit kahramanı, geleneksel savaşçı figürlerine karşı çıkar, barışın gücünü simgeler. Bu temalar sadece Tolkien’in eserine özgü değildir. İskandinav mitolojisinde de benzer izler bulunur. Yazarın hayal gücü, altın yüzüğün sıradışı gücünü ve kahramanlığın farklı yüzünü keşfetmemize olanak sağlar.
Kaynakça
- nordikhanım.”İskandinav Mitleri #7: Kurnaz Tanrı Loki“. Yayım tarihi: 2.08.2016, http://nordikhanim.blogspot.com/2016/08/loki.html. (Erişim tarihi: 29.08.23)
- “İskandinav Mitolojisi – Andvari’nin Yüzüğünün Laneti“. Yayım tarihi: 2022, https://kgbtr.floodlar.com/iskandinav-mitolojisi-andvarinin-yuzugunun-laneti/. (Erişim tarihi: 29.08.23)
- Arkeoloji Defterim. “İskandinav Mitolojisi Sihirli Yüzükler“. Yayım tarihi: 06.09.22, https://www.arkeolojidefterim.com/iskandinav-mitolojisinde-sihirli-yuzukler/ (Erişim tarihi: 30.08.23)
- Baykan, Mertkan. “Yüzük Efsaneleri“. Yayım tarihi: 27.05.2018, https://arkeoloji-mitoloji.blogspot.com/. (Erişim tarihi: 30.08.23)
- Akyüz,Ekin. “İskandinav Mitolojisi: Loki“. Yayım tarihi: 24.09.2019, https://wannart.com/icerik/20166-iskandinav-mitolojisi-loki. (Erişim tarihi: 30.08.23)
- Gãlãdhrim. “Tolkien ve Mitoloji”. Yayım tarihi: 08.01.2014, https://ortadunya.com/forum/viewtopic.php?t=19801&i=1. (Erişim tarihi: 30.08.23)
- Wes. “Loki: Symbol, Sons and Meaning in Norse Mythology”. Yayım tarihi: 15.05.2023, https://vikingpedia.com/loki-symbol-sons-and-meaning-in-norse-mythology/. (Erişim tarihi: 30.08.23)
