Birbirinden farklı kelimelerin etimolojisini incelediğimiz serimizde “Eylül” kelimesinin kökenini inceledik!
Eylül Kelimesinin Etimolojisi
Eylül sözcüğü dilimize Rumî takvimin dokuzuncu ayını ifade etmek için söylenmeye başlanmıştır. Arapça’da “eylul” olarak kullanılsa da kelimenin kökeni aslında Arapça değildir. Kökeni Mezopotamya dilleri olan Arami/Süryanice “ilūl” kelimesinden gelir. Bu kelime ise “üzüm, üzüm ayı” anlamına gelmektedir. Hasat festivali ve bu festivalin yapıldığı ayı tanıklamaktadır.
Türk Dil Kurumu‘na göre yılın dokuzuncu ayı anlamına gelen eylül için birçok cümle kullanılmıştır.
“Dedim ya… Eylüldü. Savruluşu bundandı kimsesizliğimin…”
-Cemal Süreya
Dokuzuncu Ay Olarak: Eylül
Eylül, doğanın büyük bir ressamın elinden çıkmış gibi her detayıyla büyülediği bir zaman dilimidir. Yaprakların birer birer dans etmesini sağlayan eylül; insanlara içsel bir yolculuğa çıkma fırsatı sunar. Eylülle beraber yavaş yavaş değişen doğa, her biri birer hikaye olan renkli yapraklarıyla masallar anlatır. Günlerin kısalmasıyla birlikte insanlar doğayla daha derin bir bağ kurma isteği duyarlar.
Yapraklar yavaş yavaş toprağa düşerken doğa kış uykusuna yatmaya hazırlanır. Bu dönüşüm, yaşamın kaçınılmaz bir parçası olan ölüm gerçeğini hatırlatır. Ancak doğanın ölümü, yeni bir başlangıcın habercisidir. Eylül, umudun ve yenilenmenin simgesidir çünkü eylül ölümün bir son olmadığını, aksine yaşamın sonsuz döngüsünün bir parçası olduğunu hatırlatır insana.
Eylül Ayının Yerel Kültürdeki İzleri
Eylül sadece bir ay değil aynı zamanda tek başına bir mevsimdir. Kültürler arasında derin bağlar kuran eylül birçok kültürde farklı anlamlar ve geleneklerle ilişkilendirilir. Yerel kültürde ise bağlantıları sıkça gözlenir. Eylül, hasat ve tarım için oldukça önemlidir. Bu yüzden toplum için sonbaharın başlangıcı, ekinlerin toplayıcısı olarak düşünülür. Eylül ayı göçün de sembolüdür. Bazı hayvanlar bu dönem göç eder. Göçün simgesi haline gelen eylül hüzün ve melankoliyle ilişkilendirilir. Yazın sona ermesi ve kışın yaklaşmasıyla birlikte insanlar hüzünlü hissetmeye başlar. Bu hüzün çoğu zaman şairlere konuk olur çoğu zaman da dillere destan olur. Yerel kültürde izleri azalmayan “eylül” eğitimin başlangıcıyla da ilişkilendirilir. Yeni eğitim yılına başlanan zaman dilimini eylül gösterir. Eğitim yılının başlamasıyla birlikte insanlar yeni hedeflere odaklanır ve yeni bir döneme adım atmanın heyecanını yaşarlar. Bu duyguları şairler ve yazarlar eserlerinde işler, insanların ortak duygularını ifade etmelerine yardımcı olur ve ortak bir bağ kurarlar. Bu yüzden eylül hem geçmişe bir veda hem de geleceğe bir merhabadır.
Sevgilim İşte Eylül: İlhan Berk
Türk edebiyatının önemli şairlerinden biri olan İlhan Berk, şiirlerinde modernist bir dille soyutlamalara, çağrışımlara ve sembollere sıkça başvurur. Berk’in şiirleri, Türk edebiyatında önemli bir yer tutar. Doğa ve insan arasındaki ilişkiyi derinlemesine ele alırken eylül ayını da sembolik bir anlamla işler. Otağ, şiirinde eylülün hüzünlü atmosferi, insanın iç dünyasındaki karmaşıklığı yansıtır. Aslında eylül doğanın bir parçası gibi görünürken insanların iç dünyasının da bir parçası olduğunu gösterir. Nitekim insanın var olması doğanın düzeni sayesindedir. Eylül de bu düzenin buruk bir tarafıdır.
Sevgilim, işte eylül
Ve işte senin usul usul seğiren yüzün.
Zaman ki sonsuzdur
Bitmemiş şiirler gibidir.
Bazı hüzünleri
Bazı nehirleri tutup anlatmak gibidir.
Biz ki zamanı tırnak içine alıp yaşadık
(İsteğin bulanık kıyısında).
Bundan değil midir bizim aşkımızda
Sürekli bir akşam hüznü vardır.
Turgut Uyar’dan Eylül
Şiirlerinde genellikle günlük yaşam sorunlarına odaklanan Turgut Uyar, çağdaş şiirin öncülerinden kabul edilir. Melankoliye önem veren Uyar, Acıyor şiirinde bunu gözler önüne sermektedir. Şairin “Acıyor” şiirinde eylül, bir mevsim olmaktan ziyade bir duygu ve atmosfer olarak işlenmiştir. Eylül, bir geçişi simgeler. Yazdan sonbahara, neşeden hüzne ve en önemlisi gelecekten geçmişe.
Eylül toparlandı gitti işte
Ekim falan da gider bu gidişle
Tarihe gömülen koca koca atlar
Tarihe gömülür o kadar
Kaynakça
teis.yesevi.edu.tr “İlhan Berk” web
etimolojiturkce.com “Eylül Kelime Kökeni” web
Turgut Uyar, Göğe Bakma Durağı: Seçme Şiirler, YKY, İstanbul.
İlhan Berk, Bir Yeryüzü Tanığı: Seçme Şiirler, YKY, İstanbul.
Cemal Süreya, Sevda Sözleri: Bütün Şiirleri, YKY, İstanbul.
