“Sanatçı olarak bizim görevimiz izleyicinin dünyayı kendi gibi değil bizim gibi görmesini sağlamaktır.” der Barnett Newman. Ressam ve teorist olan sanatçı, New York Okulu’nun ve soyut sanatın öncü figürlerinden biridir. Eserlerine felsefi bir yaklaşım getiren Newman için sanat kavramı bir kendini yaratma eylemi ve özgürlük bildirgesi anlamına gelir.
Soyut dışavurumculuk akımının önde gelen isimlerinden biri olan Newman 1948 yılında Onement I adlı eseriyle sesini ve imzası olan “zip”i (fermuar) bulmuş ve 20. Yüzyıl Amerikan sanatının gidişatını yarattığı “color field painting” (renk alanı resmi) ile değiştirmiştir. Anarşik bir bağımsızlığa ve uzlaşmaz bir duruşa sahip olduğu için kendisini herhangi bir hareketin parçası olarak görmeyen sanatçı, herhangi bir harekete karşı da değildir. Minimalistler çalışmalarına ilham kaynağı olarak Newman’ı alsalar da, Barnett Newman için Minimalizmin öncüsüdür demek de tam olarak doğru olmaz.
Barnett Newman’ın Hayatı
Barnett Newman, 1905 yılında Rus Polonyası’ndan New York’a göç eden Yahudi göçmeni bir ailenin oğlu olarak dünyaya geldi. Manhattan ve Bronx’ta büyüdü. Sanata olan yaklaşımı, politik aktivizmi ve New York Şehir Koleji’ndeki felsefe çalışmalarıyla şekillendi. Newman, Nazizm ve atom bombasının modern dehşetleri konusunda güçlü bir farkındalığa sahipti. Sanat; politik, entelektüel ve bireysel özgürlüğün bir bildirgesidir. Bu yüzden bu “fermuar” imgesini yaratması ve tuvali parçalara ayırması, Newman’ın hem biçimsel hem de metafiziksel olarak acı gerçeklikten kaçmak için oluşturduğu bir kapı olduğuna inanıyorum. Bir bakıma sanatçı kendi dinginliği için fermuarını çekti diyebiliriz. Newman, “Bizim için sanat, yalnızca risk almaya istekli olanlar tarafından keşfedilebilen bilinmeyen bir dünyaya doğru bir maceradır” diyor. Bu nedenle, “fermuar”ın herkesin açıp görebileceği bir şey olduğunu düşünmüyorum. Bu biçimsel hareket her izleyici için bir davet değildir.
Sanatının Şekillenmesi
“Fermuar” fikrinin tohumları, üniversiteden mezun olduktan sonra babasının işinde (kıyafet üretimi) çalıştığı yıllar boyunca atılmış olabilir. 1929 Wall Street İflasıyla işyerinin batışından sonra Newman’ın kısa ömürlü işleri oldu. 1944’te resme dönene kadar doğa tarihi, ornitoloji ve Kolomb öncesi sanat üzerine çalıştı. Bu arka plan ve sürrealizmin eski doğa konusundan kurtaran resminden aldığı ilhamla, Newman’ın resmi başarısını sağlamak için şekillenmeye başladı. Bu donanım ve sürrealizm akımının resmi dikte edilmiş kurallarından koparışından aldığı ilhamla Newman’ın sanatı şekillenmeye başladı.
Renk Alanı Resmi ve “Fermuar”
Barner Newman’ın sanatsal tarzı tek bir kelimeyle tarif edilemez. Renk Alanı Resmi’nin (Color Field Painting) kurucularından ve birinci nesil Amerikan soyut ressamlarından biri olan Newman, minimalist tarzda devasa resimlerinin yanı sıra imzası olan “fermuar” ile dikkat çekti. Sanat eleştirmeni Clement Greenberg tarafından icat edilen ve düz tek renkli geniş alanlar ile karakterize edilen Renk Alanı Resmi, 20. yüzyıl sanat akımı için önemli bir terimdir.
Yukarıdaki görsel Newman’ın 1949 yılında yaptığı Horizon Light adlı resminden bir detaydır. Ünlü fermuarın derinliği ve sanatçının imzası görülebilir.
Newman, bu enginliği tuval üzerinde, herhangi bir fırça darbesi veya boya topağı olmadan mükemmel bir yağlı boya veya akrilik boya tabakası ile yaratmıştır. İmgeleri sabit yorumlardan kaçınır. Canlı ve bireysel olmanın evrensel deneyimini, renklerin itme ve çekme efektlerini kullanarak ifade eder. Sanat tarihçisi Corey D’Augustine‘e göre, “uçsuz bucaksızlık doğrudan estetik deneyime giden bir yoldu: huşu, öz farkındalık kaybı ve belki de dehşet – ki bunlar genellikle din veya maneviyatla ilişkilendirilen duygulardır.”
Onement I (1948)
İnceleyeceğimiz ilk resim olan Onement I’ı Newman “şimdiki hayatımın başlangıcı” olarak nitelendiriyor. “Fermuarlarını” ilk kez kullanıyor. Bu resim tuval üzerine yağlıboyadır ve üzerinde tuvali dikey olarak bölen bir bant vardır. Başlangıçta bandı çıkarmayı planlayan sanatçı, bandı orada bırakarak ona “fermuar” adını veriyor ve figür-zemin ilişkisi için çığır açan bir yenilik yapıyor. Newman, kariyerinin geri kalanını bu fermuarların farklı renk alanları üzerindeki olanaklarını keşfederek geçirdi. Ben şahsen burada aynı renkteki alanların parçalanmasını görmüyorum; bu, enginliğin ötesine geçen bir çizgi. Bu, bir kişinin zihninin içine giden bir yol, içsel bir keşfin temsili anlamına gelebilir.
Concord (1949)
Concord, Newman’ın en üretken olduğu yılda resmedilmiştir. Yeşil fırça darbeleri yukarıdan görülen rustik bir manzarayı akla getirir. Sanat eleştirmeni Thomas B. Hess’in yıllar sonra söylediği gibi, bu “sanatçının en rahat, pastoral resimlerinden biri” (Hopkins).
Concord, Newman’ın aşkıncılığa (transcendentalism) ve bunun en ünlü uygulayıcısı Henry David Thoreau‘ya olan yakınlığını anlamanın anahtarıdır. 1936 yazında Newman ve eşi Annalee, balaylarını aşkıncılık ve Bağımsızlık Savaşı ile ilişkili çeşitli dönüm noktalarını ziyaret ettikleri New England’da geçirdiler. Bayan Newman’ın yazar Dodie Kazanjian ile yaptığı bir röportajda anlattığı üzere, Barnett Newman Thoreau hakkında okuyabildiği her şeyi okumaya niyetliydi ve filozofun yaptığı her şeyi yapmak istiyordu, hatta New Hampshire’daki Monadnock Dağı’na tırmanmak bile istiyordu.
Thoreau’da Newman, “kendi inşa ettiğim bir evde, herhangi bir komşudan bir mil uzakta, ormanda tek başına yaşayan” bir bireycilik buldu, tıpkı Thoreau’nun Walden kitabının başında yazdığı gibi. Yine de Newman’ın sözleriyle, “sıfırdan başlama” ortak arzusunun ötesinde, iki adamın çok ortak noktası vardı. Her ikisi de kendi alanlarında kendilerini kanıtlamaya çalışırken aile işletmelerinde çalışmak zorundaydı. (Thoreau için bu bir kalem üretim fabrikasıydı; Newman içinse Aşağı Manhattan’da bir giyim fabrikasıydı.) Her ikisi de anarşist duyarlılıklarını dile getirdi ve kişisel özgürlük konusu üzerine denemeler yazdı. İkisi de metafizik bir alana ulaşma, sanat eleştirmeni Harold Rosenberg’in gözlemlediği gibi “yüce olana katılma” arzusunu gösterdi.
Vir Heroicus Sublimis (1950-51)
Vir Heroicus Sublimis, 1950–51, Latince’de “Adam, kahramanca ve yüce” anlamına gelir ve esas olarak şekil ve renk üzerine yoğunlaşmış gibi görünse de tuvalin ötesindeki sembolik anlamla ilgilidir. Eser tuval üzerine yağlıboya ve 242.2 x 541.7 cm boyutlarındadır. Newman, izleyicilerin bu tabloya çok yaklaşmalarını ve duyulara boğulmalarını istemiştir. Bu deneyim, belirli renklerin kullanılmasıyla elde edilmiştir. Resmin optik bir ağırlık merkezi yoktur ve sıcak bir renk olan kırmızının devasa genişliği, resmi izleyiciye doğru “iter”. İzleyicinin gözü, ince çizgilerin soğuk/sıcak dengesi arasında bir pinpon topu gibi kayar. Bu resim içinde kaybolmak içindir, Newman’ın direktifleri altında yaşanan manipülatif bir deneyimdir adeta.
The Wild (1950)
1950 tarihli The Wild, bir heykel olduğu kadar bir resimdir de. 243 x 4,1 cm, tuval üzerine yağlıboyadır ve alışılmadık şekli ona heykelsi bir varlık kazandırır. Newman burada The Wild’ı fermuarın kendisi olarak kullanır. MoMA’daki eleştirmenlere göre, fermuarı daha büyük kompozisyonel yapıdan izole ederek onu tamamen kendi kendine yeterli hale getirir ve ona duvarda heykelsi bir varlık kazandırır.
Onement V (1952)
Barnett Newman’ın Onement V’i, yirminci yüzyıl resim sanatının gidişatını tanımlamaya yardımcı olan uluslararası öneme sahip altı resimden oluşan bir gruba aittir. Derin, zengin koyu mavi bir alana karşı Newman, akuamarin renginde tek bir fermuar yerleştirir. Onement V, sadece basit kompozisyonu ve asil paletiyle değil, aynı zamanda zengin, resimsel yüzeyiyle de bakanı büyülediği için neredeyse hipnotiktir. İzleyici resmi incelerken, koyu mavinin tek renkli alanı, ışığın etkisiyle farklı dokuları ortaya çıkarmak için dönüşür: sığ renk örtüleriyle tamamlanan yoğun pigment havuzları. Merkezi fermuar boyunca, sanatçının yeşilimsi renk katmanı özel bir yarı saydamlık kazanır, parlak astar katmanı resmin tabanından yukarı doğru parlar. Newman bu etkiyi kasıtlı olarak yaratmış, tuvale çeşitli mavi karışımları uygulamış ve son katmanı bir sprey tabancası kullanarak tamamlamıştır. Yoğunluk ve gölgedeki farklılıkları, bitmiş eser için temel olarak değerlendirmiş ve kompozisyon öğelerinin her biri arasında önemli ayrımlar yaratmıştır.
Sonuç olarak, Barnett Newman birçok yönden öncüdür. Sürrealizmin ötesinde bir manevi soyutlama tarzı geliştirmiş ve yaklaşmakta olan minimalistler için bir miras yaratmıştır. İmzası olan “zip” (fermuar) onun ticari markası haline gelmiş ve izleyicilere kendi bireyselliklerini ve kendi ayrılıklarını vermiştir. Newman 20. yüzyıl Amerikan resminin gidişatını değiştirirken, Amerikan Soyutlaması için önemli bir figür haline gelmiştir.
Kaynakça
ARTnews, The Editors of. “From the Archives: Barnett Newman Criticizes a MoMA Surrealism Show-and John Ashbery-in 1968.” ARTnews.com, ARTnews.com, 18 Nov. 2019, www.artnews.com/art-news/retrospective/from-the-archives-barnett-newman-on-a-mistake-in-a-moma-surrealism-show-in-1968-9023/.
“Barnett Newman Biography, Life & Quotes.” The Art Story, www.theartstory.org/artist/newman-barnett/life-and-legacy/.
“Barnett Newman.” The Museum of Modern Art, www.moma.org/artists/4285.
“Colour Field Painting (C.1948-68).” Colour Field Painting: Definition, Characteristics, History, www.visual-arts-cork.com/history-of-art/colour-field-painting.htm.
Hopkins, Christopher Snow. “Secret Symmetry: Barnett Newman and Henry David Thoreau”. Web. 30.10.2024.
“MoMA Learning.” MoMA, www.moma.org/learn/moma_learning/themes/abstract-expressionism/the-sublime-and-the-spiritual/.
Kapak Resmi: Barnett Newman https://www.loc.gov/item/2020732477/
