Chaplin denildiğinde birçoğumuzun aklında canlanan görüntü aynıdır; o tatlı ve komik bıyığıyla, melon şapkasıyla, kocaman ayakkabılı, bol pantolonlu, diğer kıyafetlerine göre daha küçük üstlüyle, elindeki bastonunu sürekli çeviren ve sakar hareketleri ile gülünç mizansenler oluşturan Chaplin’in ilmek ilmek oluşturduğu Şarlo karakteridir. Charlie Chaplin’i bu kadar bilindik hale getiren neydi? Bu sorunun cevabı için Chaplin’e ve bilindik birkaç filmine yakından bakmak gerekir.
Charlie Chaplin’in Hayatı ve Asıl Chaplin’e Yolculuğu
Herkesin bildiği adıyla Charlie Chaplin, asıl adıyla Charles Spencer Chaplin, Londra’ da doğmuştur. Babası çok yönlü bir vokalist ve oyuncu, annesi ise ünlü bir opera sanatçısıdır. Babasının erken ölümü, annesinin sesini kaybedip depresyona girmesi ve ardından kliniğe yatırılması gibi trajik sebepler Charlie ve kardeşi Sydney’in kendi başlarının çaresine bakmalarını zorunlu kılmıştır. Yeteneklerini ailelerinden alan kardeşler, zamanla kendilerini sahnede bulacaklardır.
Charlie, profesyonel ilk çıkışını “The Eight Lancashire Lads” adlı grubun üyesi olarak yapar. Olağanüstü bir step dansçısı olarak hızla popülerlik kazanır. İlk düzenli rolünü ise 1906 yılında Sherlock Holmes’ta oynar. Ancak roller biter ve Chaplin zor günlerine geri döner. Daha sonra, ünlü bir isim olan Fred Karno ile Sydney sayesinde anlaşır ve Pandomim komedyenlerine katılır, bu iş Charlie’nin birçok sahne sanatında deneyim kazanmasına neden olur. Bir gün Karno, Chaplin’i Amerika’ ya gönderir. Yapılan gösterilerde Sinema yapımcıları Charlie’yi fark ederler. Charlie Chaplin böylelikle bir çoğumuzun bildiği o “dev işlere” imza atmaya başlar.
Charlie Chaplin Sineması
Neden sessiz sinema? Sessiz sinema aslında bir dönemdir ve hala yapılır. Sinemanın keşifleri ve başyapıtları bu dönemde doğmuştur. 1895’teki Lumiere Kardeşler’den; 1927’deki ilk uzun metrajlı, ilk senkronize sesli film olan The Jazz Singer’a kadarki tüm filmler sessizdir. Sinemanın sesli hale gelmesinin ardından da filmler bir süre daha sessiz kalmaya devam etmiştir. Filmlere sessiz dense de sadece diyalogsuz diye adlandırmak daha doğru olacaktır çünkü çevre sesleri vardı fakat konuşma yoktu. Filmlerde canlı yapılan müzikler vardı. Gösterimden gösterime, filmlere eşlik eden müzikler de haliyle değişiyordu. Bazen de diyaloğun yerini alabilecek olan, durumu açıklayan yazılar oluyordu. Kısaca sessiz sinema aslında görüntüyle yazılan filmdir, ve birçok mucizeyle doludur. İzleyici sözcüklerden değil birbiri ardına gelen görüntülerin oluşturduğu bütünden bir anlam çıkarmaya çalışır. Mizansenin ve kurgunun yani yeni bir gerçekliğin, görüntülerden oluşmasının keyfini yaşar.
Chaplin’in bir sürü kısa filmi ve uzun metraj filmleri vardır ama biz bugün sinemanın sessiz yıldızının birkaç filminden bahsedeceğiz.
The Gold Rush (1923)
Chaplin’in beni bu eserimle hatırlayın dediği o çapıcı eseri… Film, hepimizin istediği gibi kısa yoldan zengin olmak için her yolu deneyen Şarlo karakterini anlatır. Şarlo kendini Alaska’nın ruhunu üşüten soğuğunda bulduğu anda hayatında birçok şey değişir. Alaska’da bulunma amacı olan altının yerini, soğuktan korunmak için güvenli ve sıcak bir yer alır. Bulduğu evi ise başka bir altın avcısıyla paylaşmak zorunda kalacaktır. Soğuk, açlık ve diğer avcılarla aynı yerde yaşamak zorunda kalan Şarlo’nun bu filmde tutunacağı tek şey ise aşk olacaktır… Film boyunca Şarlo’nun en sevimli hallerini izleriz.
Filmde geçen ekmekleri çatala batırıp dans ettirdiği sahneden, ayakkabı yeme sahnesine (ayakkabı meyan kökünden yapıldığı ve sahne art arda 63 kere çekildiği için Chaplin insülin komasına girer) kadar birçok unutulamayacak anı içerir. Sonrasında filmde yapılan göndermeler Chaplin’in başını ağrıtır bu durum hem Chaplin’in komünistlikle suçlanmasına hem de filmin bir kült haline gelmesine sebep olur. Chaplin bu filmini 1942 yılında elden geçirerek film için bestelediği müzikleri ve kendi sesi ile seslendirdiği diyalogları filme ekleyip kurgusunda da değişiklerle seyirciyle tekrardan buluşturur. 1958’de Brüksel’de toplanan uluslararası sinema jürisi tarafından film, Potemkin Zırhlısı’nın ardından dünyanın en iyi 2. filmi seçilmiştir.
The Kid (1921)
Chaplin’in önemli eserlerinden biri olan bu film, fakir ama çok iyi kalpli olan Şarlo’yu bizlere gösterir. İçinde Chaplin’in çalkantılı çocukluğundan izler de barındırır. The Kid kendinden sonra birçok esere de yol haritası çizmiştir. Kemal Sunal’ın 1986 yapımı Garip adlı filmi de buna örnektir.
Filmimize dönecek olursak, annesinin doğumundan sonra “daha iyi bir hayat yaşaması için” zengin bir mahalleye bırakıp terk ettiği bebeği sahiplenen Şarlo’yu izleriz. Başlarda bebeğin annesini arayan Şarlo sonrasında bebeğe bağlanır. Opera sanatçısı olarak çok yükselen Edna ise pişmanlığından kurtulamayıp çocuğunu aramaya başlar. Sonrasında çocuğu olduğunu bilmeden güzelce iletişim kursalar da Jack’in hasta olması; çağırılan doktorun Jack’in babasının Charlie olmadığını fark etmesi ve yetkililere söylemesi üzerine işler karışır. Filmin devamında ise Chaplin’i, artık büyümüş ve annesiyle yaşayan yumurcağın yanında mutlu bir şekilde görürüz.
Modern Times (1936)
20. yüzyılın devasa sistem eleştirisi o mükemmel film. Bir panoptikon ortasında, ezilen işçilerin yanında olarak yapılan kapitalizm eleştirisidir. İsminden de anlaşılacağı gibi moderniteyi ve kendi zamanı içindeki endüstriyelleşmenin işlendiği bu filmde, bir fabrika işçisi olan Şarlo’nun başından geçenleri izleriz. Film kargaşa ve kaosun iç içe olduğu ve bunların normalmiş gibi gösterildiği bir sahneyle başlar. İşçilerin fabrikanın bir parçasıymış gibi gösterildiği filmde patrondan gelen emirleri doğrudan yerine getiren robotları görürüz. Şarlo da bu robotlardan biridir ve bir süre sonra emeğine yabancılaşır ve fabrikadan atılır. Yaşanan olaylar silsilesinde filmde gördüğümüz en pozitif karakterle tanışan Şarlo aşık olur. Kim bilir belki de Chaplin bu eleştiride mutluluğun özgürlükten geldiğini gösteriyordur. Filmin sonlarında aşık olduğu kadınla dağlara doğru yani doğaya giden Chaplin sistemi eleştirip çarklardan biri olmayı reddeder. Modern Times otoriteler tarafından çağının en iyi filmlerinden biri olarak görülmektedir.
Chaplin herhangi bir aktör değildir. Time dergisine kapak olan ilk aktördür. Chaplin’e Sir unvanı verilir. Sinemanın içinden gelen emektardır. 25 Aralık 1977 yılında 88 yaşında öldüğünde dahi ilgi odağıdır. Hissettiği gibi yaşamış, fikirlerinin arkasında durup korkusuzca konuşmuştur. Bizlere birçok ölümsüz düşünce ve film bırakmıştır. Ölümü ne onun için ne de sevenleri için bir son değildir. Chaplin hala yaşamaktadır. Bir sürü ödül alan, gezegene adı verilen, adına komedi festivalleri düzenlenen kocaman bir isimdir. “Benim hayatımdaki en büyük düşman, zamandır.” demiş olsa da Charlie Chaplin zamanı yenerek zamanın çok ötesine kendini taşımış bir isimdir. Sinemasının sessizliğini de şu sözlerle açıklayan Chaplin bizlere kocaman bir miras bırakmıştır…
“Konuşursam beni sadece İngilizce bilenler anlayacak ama sessiz bir filmi herkes anlayabilir ve dünya Amerika’dan ibaret değil!”
Kaynakça
Teksoy,E. (2015). Kemal Sunal’ın Şaban Tiplemesinde Charlie Chaplin ve Şarlo Tiplemesinin Etkileri. ( Yüksek Lisans Tezi). AE. https://acikerisim.iku.edu.tr/bitstream/handle/11413/848/EfeTeksoyYLtez.pdf?sequence=1&isAllowed=y. 31 Temmuz 2022 tarihinde erişildi.
Büyüker, Sıla. “Charlie Chaplin ve Sessiz Sinema Üzerine” Wannart, 8 Mart 2018, https://wannart.com/icerik/4955-charlie-chaplin-ve-sessiz-sinema-uzerine. 31 Temmuz 2022 tarihinde erişildi
Adalar, A, Arif. “Film Analizi: Modern Times (1936)”. Medium 13 Ekim 2020, https://medium.com/@for.adalar/film-analizi-modern-times-10936-6f2e34df6f49. 31 Temmuz 2022 tarihinde erişildi.
“Charlie Chaplin” https://www.charliechaplin.com/en. 31 Temmuz 2022 tarihinde erişildi.
Yılmaz Özberk, Melahat. “The Gold Rush \ Altına Hücum (1925)”. Ötekisinema, 15 Ağustos 2011 https://www.bagimsizsinema.com/caginin-otesinde-bir-deha-charlie-chaplin.html. 31 Temmuz 2022 tarihinde erişildi.
Aydın, Sever. “Bir Chaplin Başyapıtı: Altına Hücum”. Sinemakale, 18 Ağustos 2017, http://www.sinemakale.com/2017/08/bir-chaplin-basyapt-altna-hucum.html. 31 Temmuz 2022 tarihinde erişildi.
Owen, Gleiberman. “‘The Real Charlie Chaplin’ Review: A Telling Look at the Tramp, Onscreen and Off”. Variety, 20 Kasım 2021, https://variety.com/2021/film/reviews/the-real-charlie-chaplin-review-1235116468/. 31 Temmuz 2022
Karamuklu,Tuğba. “Sessizliğin Büyüsü: Charlie Chaplin”. ArsızSanat, 4 Mayıs 2018, https://arsizsanat.com/sessizligin-buyusu-charlie-chaplin/. 31 Temmuz 2022 tarihinde erişildi.
