Yeryüzünün en büyük su kütlelerinden biri olarak, hem fiziksel hem de duygusal anlamda derin bir öneme sahip olan denizler; keşiflerin, ticaretin ve kültürel etkileşimlerin merkezi olmuştur. Mavi derinlikleriyle insanı hem büyüleyen hem de düşündüren bu doğa harikası, canlı çeşitliliği ve huzur veren dalgalarıyla sadece biyolojik bir yaşam alanı değil, aynı zamanda birçok edebi eserin ilham kaynağıdır. Dalgaların ritmik sesi, kıyıya vuran köpüklerin ahengi ve ufuk çizgisinin belirsizliği, denizi sadece bir su kütlesi olmanın ötesine taşır. Deniz, insanın içsel yolculuğunun, dinginlik ve özgürlük arayışının bir simgesi olarak her zaman varlığını sürdürmektedir.
Deniz Kelimesinin Etimolojisi
Deniz, eski Türkçe’de “teñiz”, “büyük su” kütlesi anlamına gelir. Eski Türkçe “teñiz” kelimesindeki “ñ” sesi, zamanla modern Türkçe’de kaybolmuş ve kelimenin günümüzdeki şekli “deniz”e evrilmiştir. Bu süreçte kelimenin ilk harfindeki “t” sesi, zamanla “d” sesine dönüşmüştür.
Arapça’daki “bahr” ve Farsça’daki “derya” kelimeleri de denizi ifade eder. Bu kelimeler her ne kadar günümüzde “deniz” kelimesinin yerine kullanılsa da tam karşılığı değildir. Bu da kelimenin içsel evrimini doğrular niteliktedir.
Özetle, deniz kelimesi, Eski Türkçe “teñiz” kelimesinden modern Türkçeye ses değişimleriyle evrilmiş ve Türk halklarının uzun coğrafi ve kültürel yolculuğu boyunca korunarak günümüze ulaşmıştır.
Türk Edebiyatında Deniz
Deniz, sanatın her alanında olduğu gibi edebiyatta da yazar ve şairlere ilham olmuştur. Eserlerde maviliği, sonsuzluğu, dinginliği, bir çarşaf gibi serilişiyle, zaman zaman da hırçınlığıyla kendinden söz ettirmeyi başarmıştır. Animistik inanışa göre su ruhu olan bir varlıktır ve kutsal kabul edilmektedir.
Dünya bir deniz idi, ne gök vardı ne bir yer
Uçsuz bucaksız sonsuz sular içindeydi her yer
Tanrı Ülgen uçuyor, yoktu bir yer konacak,
Uçuyar, arıyordu, yoktu bir yer konacak
Kutsal bir ilham ile nasılsa gönlü doldu
Kayıptan gelen bir ses ona bir çare buldu….
(Yaratılış Destanı)
Eski Türklerden gelen bu inanışla birlikte Anadolu’daki İslam kültürünün harmanlanmasıyla su, başta Yunus Emre olmak üzere birçok şairin eserlerinde bolluk, bereket gibi temsillerle yer alır. Zamanla insanların animistik inanıştan ayrılmasıyla denizin eserlerdeki temsili de değişmeye başlar ve İslam‘a daha uygun temsillere yer verilmeye başlanır. Özellikle Osmanlı döneminde yazılan şiirlerde Kur’an’da geçen “yedi deniz” ifadesinin daha fazla yer aldığı görülmektedir. Kimi divan şiirinde deniz aşılacak bir engel olarak görülürken kimilerinde de içinde kaybolunması gereken bir yer olarak ifade edilir. Bazı şairler dönemin yöneticisini överken onların cömertliğini denizin büyüklüğüne ve sonsuzluğuna benzetmiştir.
Bir deniz kıyısında otur
Gemiler sensiz gitsin bırak
Herkes gibi yaşasana sen
İşine gücüne baksana
Evlenirsin, çocuğun olur
Beni koyup koyup gitme, n’olursun
(Ağustos Çıkmazı, Attila İlhan)
Cumhuriyet döneminde savaşların ve değişen fikirlerin etkisiyle daha çeşitli anlamlar kazanarak sonsuz bir varoluş, ruhsal gelgitlerin ifadesi gibi farklı temsillerle kullanılır. Deniz metaforunun eserlerde bu kadar çok kullanılması da şüphesiz denizin yaşamın merkezinde yer alıyor olmasıdır.
Sen üzerinde nice şafakların söktüğü
Sevgi denizlerime akan büyük nehir
Sen biraz ışık, biraz tılsım, biraz büyü
Sen yıllardır yazıp bitiremediğim şiir
(Denize Kavuşan Nehir, Ümit Yaşar Oğuzcan)
Deniz, özellikle şiirlerde geçmişten günümüze şairlerin en çok kullandığı temalar arasında olmuştur. Deniz, sonsuzluğun belki de biraz kaybolmanın temsilidir. Deniz hayat verir, yok eder, özgürlüğe kucak açar.
Köpükten omuzları birbirine dayanmış
Yüksek, mağrur başları akşam rengiyle yanmış
Sahile koşuyorlar bak deniz sarhoşları!
Bazen yırtık yelkenli bir sandala çarparak
Bazen ufkun kıpkızıl şarabına taparak
Gitgide coşuyorlar bak deniz sarhoşları!
(Deniz Sarhoşları, Ömer Bedrettin Uşaklı)
Deniz Suları Neden Mavidir?
Deniz sularının mavi görünmesinin nedeni güneş ışığının su yüzeyine çarpmasından ve suyun fiziksel özelliğindendir. Güneşten gelen ışınlar, suya çarptığında su molekülleri belirli dalga boylarını daha fazla emerek bazı renklerin görünürlüğünü azaltır. Özellikle kırmızı ve sarı ışık dalga boyları daha fazla emilirken, mavi ve yeşil dalga boyları daha az emilir ve bu nedenle su, mavi olarak algılanır. Bu durum derin sularda daha da belirginleşir. Bunun nedeni derinliğin artmasıyla suyun içindeki mavi ışığın emiliminin azalmasıdır.
Deniz Korkusu: Talassofobi
Talassofobi, derin denizler, okyanuslar veya geniş su kütlelerine karşı duyulan yoğun korku olarak tanımlanan bir fobidir. Yunanca “thalassa” (deniz) ve “phobos” (korku) kelimelerinden türetilen bu terim, kişinin özellikle su altındaki bilinmeyen varlıklar, okyanusun derinliği ya da sonsuzluğu gibi kavramlardan ciddi bir endişe duymasını ifade eder. Bu fobiye sahip kişiler, denizde yüzme, dalış yapma ya da deniz yolculuğu gibi aktivitelerde aşırı korku hissedebilirler. Talassofobi yaşan kişilerde derin su, okyanus ya da deniz manzaraları bile kişide güçlü bir korku veya kaygı uyandırabilir. Bu korku sırasında hızlı kalp atışı, nefes almada zorluk, titreme ya da terleme gibi belirtiler görülebilir. Bu korkuyu yaşayan kişilerde kıyıya yakın olma, denizde yüzme, tekneyle yolculuk yapma gibi durumlardan kaçınma eğilimi olabilir.
Kekova Antik Kenti
Kekova, Antalya’nın Demre ilçesi yakınlarında yer alan, tarihi ve doğal güzellikleriyle ünlü bir bölgedir. Kekova Adası ve çevresindeki koylar, hem doğal güzellikleri hem de antik kalıntılarıyla dikkat çeker. En dikkat çekici kısmı, denizin altında kalan Likya dönemine ait Batık Şehir’dir. Bu antik kent Likya döneminde önemli bir yerleşim yeri iken MS 2. yüzyıldaki depremler sonucunda sular altında kalmıştır. Batık Şehir 1990 yılında doğal ve arkeolojik sit alanı ilan edilerek koruma altına alınmıştır. Günümüzde turistlerin çok fazla ziyaret ettiği bir yer haline gelmiştir. Ziyaretçiler Batık Şehir’in kalıntılarını cam tabanlı teknelerle gözlemleyebilmektedirler.
Deniz Temasının Kullanıldığı Albümler
The Beach Boys – Holland
“Sail On, Sailor”, The Beach Boys‘un 1972 yılında yayımlanan Holland albümündeki bir şarkıdır. Şarkı, grup için alışılmış olan surf rock tarzından farklı olarak daha blues ve soul etkilerinin hissedildiği bir yapıdadır. Şarkının vokallerini o dönem grup üyesi olan Blondie Chaplin seslendirmiştir. Bu parça, denizde zorluklarla mücadele eden bir denizci metaforu üzerinden hayatın sıkıntılarını aşma ve devam etme temasını işler.
“Sail On, Sailor”, başlangıçta büyük bir hit olmasa da zamanla klasikleşmiş ve grubun hayranları tarafından çok sevilen bir parça hâline gelmiştir. Şarkı, hayatın fırtınalı denizlerinde gemisini yüzdürmeye çalışan bir bireyi simgeler, bu da şarkıya derin bir duygusal boyut kazandırır.
Jimmy Buffett – Son of a Son of a Sailor
“Son of a Son of a Sailor”, Jimmy Buffett‘in 1978’de yayımlanan, aynı adlı albümünde yer alan parçadır. Şarkı, Buffett’ın denizciliğe olan sevgisini ve bu tutkuyu ailesinden miras aldığını anlatır. Hem dedesi hem de babası denizci olan Buffett, kendisini de “bir denizcinin denizci oğlu” olarak tanımlayarak aile bağlarına vurgu yapar.
Şarkı, Buffett’ın tipik ada yaşamını ve macera ruhunu öne çıkaran bir atmosfere sahiptir. Jimmy Buffett bu şarkıyla birlikte, deniz, seyahat ve özgürlük duygusunu dinleyiciye aktarır.
Albüm, Buffett’ın kariyerindeki önemli albümlerden biri olup “Cheeseburger in Paradise” gibi başka popüler şarkıları da içerir. Jimmy Buffett, bu albümle “Parrothead” olarak bilinen sadık hayran kitlesini genişletmiş ve tropik yaşam tarzına vurgu yapan şarkılarıyla büyük bir başarı kazanmıştır.
AKMU (Akdong Musician) – Sailing
Güney Koreli K-pop grubu Akdong Musician’ın (AKMU) 2019 yılında çıkardıkları ve dördüncü stüdyo albümü olan Sailing, deniz ve yolculuk temalarını yansıtacak şekilde oluşturulmuştur. Bu albümde denizdeki huzur, arayış ve keşif duygularına odaklanılmıştır. Albümdeki tüm parçalar dinleyicileri deniz temasını yansıtan bir ruh hâliyle sakin ve huzurlu bir yolculuğa çıkarır.Albümün genel yapısı hem fiziksel bir yolculuğu hem de ruhsal bir arayışı temsil eder. Şarkı sözleri, hayatın karmaşıklığı ve ayrılık acısı gibi derin duyguları ele alırken, bir yandan da umudu ve yeni başlangıçları sembolize eder.
Albümde öne çıkan parçalardan “Chantey”, denizci şarkısı anlamına gelen “chantey” bir yolculuğun başlangıcını ve denizde yaşanabilecek belirsizlikleri anlatır. “Fish in the Water” şarkısı su altındaki bir balık gibi yaşamın akışına bırakılma hissini vurgular. Su içinde özgürce yüzen bir balık metaforu, insanın hayat yolculuğunda serbestçe ilerleyebilmesini temsil eder. “How Can I Love the Heartbreak, You’re the One I Love” albümün en bilinen şarkısıdır ve büyük bir hit hâline gelmiştir. Ayrılık acısını sade ama etkileyici sözlerle işler. Dinleyicilerde büyük yankı uyandırmasının nedeni, bu şarkının insanın kalbine dokunan ve duygularını saf bir şekilde ifade eden bir yapıya sahip olmasıdır.
Sizler için bu güzel albümü aşağıya bırakıyorum. Keyifli dinlemeler.
Kaynakça
- “deniz”. Nişanyan Sözlük. Web. Erişim Tarihi: 25.09.2024
- “deniz”. WEB. 25.09.2024
- “Thalassophobia: Fear of the Ocean and Deep Bodies of Water”. Ver ywell Healt. Sarah Bence. 24 Ağustos 2024. Web. Erişim Tarihi: 26.09.2024
- “Thalassophobia (Fear of the Ocean): Symptoms and Ways to Cope”. Verywell Healt. Kendra Cherry. 12 Mayıs 2023. Web. Erişim Tarihi: 26.09.2024
- “Talassofobi (Deniz Korkusu Nedir?)”. Psikolog Bahar Kaya. Web. Erişim Tarihi: 26.09.2024
- “ALBUM REVIEW: AKDONG MUSICIAN – ‘SAILING'”. H+Blog. By Delos. 14 Aralık 2019. Web. Erişim Tarihi: 26.09.2024
- “AkMu’s “Sailing” Begins a Confident New Journey”. Seoulbeats. Web. Erişim Tarihi: 26.09.2024
- “Gökyüzü ve deniz neden mavidir?”. GZT. Bilgi Bankası. 28 Şubat 2021. Web. Erişim Tarihi: 29.09.2024
- “Denizlere Rengini Veren Nedir?”. BBC News Türkçe. Nice Fleming. 8 Haziran 2015. Web. Erişim Tarihi: 29.09.2024
- “Batık Şehir”. Antalya.com.tr. Web. Erişim Tarihi 25.09.2024
- Şahin, Kürşat Şamil (2016). Şeyhülislam Yahya Divanı’nda Deniz İmgesi, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 9, Sayı 2, Aralık 2016, ss. 861-876. (Erişim Tarihi: 29.09.2024)
- “Türk Kültüründe Deniz ve Deniz Edebiyatı”. Marina Kedisi. 7 Temmuz 2017. Web. Erişim Tarihi: 29.09.2024
- “Edebiyatın Denize Olan Fikir Kıyısı: Deniz Edebiyatı”. Linkedln. Dr. Erkan S. 12 Nisan 2024. Web. Erişim Tarihi: 29.09.2024
- Erkol, Ç. Günay. “Edebiyatımızda Deniz ve İçimizin Sönmeyen Yangını”. Academia. 2020, s. 1-19. (Erişim Tarihi: 29.09.2024)
Öne Çıkan Görsel: Pexels
