Antik diller arasında genel anlamda çok büyük bir aileye mensup olan Afroasyatik diller sınıflandırma aşamasında Sami, Mısır, Berberi ve Kusitik olmak üzere 5 farklı ana kola ayrılır; Sami dilleri (Arapça, İbranice, Aramice, Maltaca, Habeşçe, Tigrece, Tigrinyaca), Mısır dilleri ( Eski Mısır dili, Kıpti dili), Berberi dilleri (Zenet, Kabiliya, Şloh, Şavya, Tuareg), Çad dilleri (Hausaca) ve Kuşitik diller (Somalice, Afarca, Bece, Oromca, Sidamo).
Sami Alfabesi
Adını Nuh’un oğlu ”Sam”den alan Sami alfabesi (Semitik Diller) Afro-Asyatik, Afrasya veya eski adıyla Hami-Sami dil ailesi, yaklaşık olarak 300 dilden oluşan dil ailesinin bir alt grubu olup, coğrafi olarak Afrika boynuzu, Sahel ve Güneybatı Asya’ya yayılarak 500 milyondan fazla insan tarafından anadil olarak konuşulmaktadir. Fenike ve Akadça dilleri ise günümüzde artık konuşulmamakla birlikte halen Sami dil ailesinden sayılmakta, Orta Doğu’ya hakim olmuş antik dillerin çoğunluğunu kapsamaktadır. Özellikle Aramice, İbranice ve Arapça en yaygın olan ve konuşulan Sami dillerin başında yer alır.
Güney Sami dillerinin Etiyopik alt grubuna ait olan Amharca da en çok konuşulan Sami dilleri arasındadır. Günümüzde ise anadili olarak Sami dillerini konuşan 300 milyondan fazla insan sayısı vardır ve bu oranın büyük çoğunluğunu Arapça dili oluşturmaktadır. O kadar ki yine günümüzde Sami ve Semitik tabiri İbrani ve Arapları tanımlamak için kullanılır olmuştur.
Sami Dillerin Tarihi Gelişimi Ve Kalıntıları
Kuzey Semitik alfabe, en eski tam gelişmiş alfabetik yazı sistemi olarak kabul edilmektedir. Sami dillerinin MÖ 1. binyılın başından itibaren Anadolu’da konuşulduğunu; Akadca kil tabletlerden, Pers İmparatorluğu’na ait anıtlar ile Yahudilere ait birçok mezar ve adak yazıtlarından öğrenmekteyiz.
Kuzey Sami dilinin ünsüzlerini temsil eden 22 harfi vardır ve sağdan sola yazılmaktadir. Bu sistem özellikle Arap ve İbrani alfabaleri başta olmak üzere birçok alfabede devam ettirilmiştir. Suriye’de MÖ 11. yüzyılın başlarında kullanılmış ve Güney Sami ( Etiyopyaca, Sabaean) alfabesi, doğrudan veya dolaylı olarak sonraki tüm alfabetik yazıların atası olmuştur. Kenan ve Sina yazıtlarında görülen daha önceki yazı sistemleriyle ilişkili olan Kuzey Semitik alfabesi, Fenike ve Aramice alfabelerini ortaya çıkarmış ve bunlar da Avrupa, Semitik ve Hint alfabelerine dönüşmüstür.
Arami Alfabesi
M.Ö 8.yüzyılda yazı dili haline gelen ve yüzyıllar boyunca imparatorluk dili olan Arami alfabesi, Fenike alfabesinden türemiş olup, Arami yazımı için kullanılan alfabe Asur çivi yazısının yerine geçmiştir. Batıda Hellas doğuda İndus Vadisi’ne kadar 200 yıl hüküm süren Akhaimenidlerle birlikte yaygınlaşmıştır. Akhaimenid Hanedanlığı’na son veren Makedonya Kralı Büyük İskender ile birlikte (MÖ 331) Fenikece ve Aramice yazıtlar zaman içinde yerini Helence‘ye bırakmıştır.
Afroasyatik diller tarihinde önemi büyük olan Aramice, neredeyse tüm modern Orta Doğu yazı sistemleri ile Orta Asya ve Güney Asya’daki çok sayıda yazının köken sistemini oluşturmuştur. Yeni Asur, Babil ve Ahameniş uygarlıklarının resmi dili olarak kullanılmış olan Aramice, döneminin Lingua Francası ve günümüz İbrani, Nebati ve Arapça dillerinin atası olmuştur.
İbrani Alfabesi
İran dil tarihinde M.Ö 6.yüzyıla kadar Paleoibrani Fenike alfabesi kullanılmış, Babil Sürgünü ile bu alfabe sistemi bırakılıp, Asur kökenli Arami alfabesi kullanılmaya başlanmış ve böylece modern İbrani alfabesi türemiştir. Birçok Sami dilinde olduğu gibi İbrani alfabesi de sağdan sola doğru yazılan 22 temel sessiz harften oluşmaktadır. Harfler bitiştirilmez ve ayrı yazılır. Tarih boyunca az çok şekil değişiklikleri geçirmiş olan İbrani alfabesinin Antik Dönem İbrani Alfabesi, Kare Yazı, El Yazısı, Raşi ve Solitreo gibi biçimleri bulunmaktadır. Eski Osmanlı Türkçesi başta olmak üzere bir çok medeniyetin dil tarihine etkisi büyük olmuştur.
Nebati Alfabesi
Bir diğer Arami alfabesi türevi olan Nebati alfabesi, M.Ö 2. yüzyılda kullanılmış olan ve sadece ünsüz harflerin bulunduğu bir alfabe olup, harf şekilleri Sami ve Arap alfabesi şekillerine benzemektedir. Alfabenin bir el yazması şekli 4. asırdan itibaren Arap alfabesine dönüşmüştür. Bulunan en eski kalıntılar, Ürdün(Petra), Mısır(Sina Yarımadası) ve İsrail’in arkeolojik mevkilerindeki kitabelerdir.
Arap Alfabesi
Afroasyatik diller ailesinin Sami koluna mensup olan Arap dili ve alfabesi, sağdan sola yazılan 28 ünsüz (22 tanesi Nebati alfabesinden geçerken şekil değişikliğine uğrayan sesler ile geri kalan altı ses Arapçaya özgü olup,)harften meydana gelen bir alfabe sistemine dayanmaktadır. Batıda Atlantik Okyanusu’ndan doğuda Umman denizine, kuzeyde Akdeniz’den, güneydoğuda Afrika Boynuzu ve Hint Okyanusu’na uzanan geniş bir coğrafyada konuşulmaktadır. 350 milyonun anadili olarak tüm lehçeleri ile birlikte ise 420 milyonu aşkın kişi tarafından kullanıldığı tahmin edilen Arap dili ve alfabesi , günümüzde Latin alfabesinden sonra en çok tercih edilen alfabe olma özelliğini korumaktadır.
Arapça büyük medeniyetler, kültürler ve imparatorluklar doğuran dillerin başında gelir. Arapçanın kullanımı 7. yüzyıla kadar Arap Yarımadası içinde sınırlı kalmış, İslam dininin gelişiyle birlikte Arap Yarımadası’nın dışında büyük bir hızla yayılarak; Irak, Suriye, Mısır ve Kuzey Afrika’yı kuşatmış, oradaki dillerin yerini alarak bir kültür ve medeniyet dili olmuştur. Sonraki asırlarda ise Arapça doğuda Afganistan ve en batıda İspanya’ya kadar uzanan bölgede konuşulan bir dil haline gelmiş, yine Osmanlı Türkçesi başta olmak üzere farklı ırklar tarafından kendi dillerini yazmak için de kullanımı tercih edilmiştir.
Kaynakça:
”Anadolu’da Sami Diller”, aktuelarkeoloji. Web. 07.12.2020
”Çivi Yazısından Arap Alfabesine Ortak Bir Gereksinim; Alfabe Ve Yazı Sistemleri” dergipark. web. 25.06.2022
”Arami Alfabesi nedir? Kimler kullanmaktadır?” alfabesi. web. 03.03.2016
