Fan (hayran) kültürü, kültür endüstrisinin bir alt parçasıdır. Bu endüstri, haz gibi çeşitli duyguları ön plana çıkararak insanları bir tüketim döngüsüne sokar. Bu yazıda popüler kültürün bir parçası olan fan kültürünün ne olduğunu ve nasıl ortaya çıktığını ele aldık.
Popüler Kültür Nedir?
Günümüzde insanların, hayatını tüketmeye yönelik bir hale getiren kültür endüstrisi; çeşitli ikna etme çabalarıyla kişiyi bir nesneye ya da akıma karşı o şeyin bir ihtiyaç olduğuna inandırmaya çalışır. Amerika ve Avrupa kıtasında 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında eğlence sektörünün şu anki temellerinin atılmasıyla kültür endüstrisi kavramı oluşmuştur. Bu sektörün temellerinin kültürel ve sanatsal formların kapitalist sistemle birleşmesi bu kavramı geliştiren bir başka unsurdur. Bu kültür, formlarını toplumun tabakalarına göre ayarlayarak belli kitleleri bir ürüne bağlar. (“Popüler Kültür Nasıl Ortaya Çıktı?” başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz!)
Fan (Hayranlık) Ne Demek?
Literatüre ilk girdiğinde sadece çeşitli medyalar aracılığıyla manipüle edilen kişilere kullanılan hayranlık kavramı, kelime kökeni olarak Latince fanaticus yani tapınak adananı ve hizmetçisi gibi anlamlara gelmektedir. Bu kavram ilk önce çizgi ya da bilim kurgu romanları veya spor severler için kullanılsa da zamanla diğer sektörlere de yayılmıştır.
Çeşitli Kategorilerde Fan Olmanın Nedenleri
Hayranlık duymanın farklı nedenleri ve motiveleri vardır. Bunlardan bazıları psikolojik bazılarıysa toplumsal nedenlere bağlıdır. Fan olmanın psikolojik nedenleri kişiye ya da ürüne duyulan yoğun bağlantı, narsizm, nörotizm ve adil dünya teorisidir. Toplumsal nedenlerse hayran oldukları kişiler veya ürünler hakkında konuşarak çevresindeki insanlarla yakınlık hissetmek ve insanların ilgisini çekmeye çalışmaktır.
Yoğun Bağlantı
Ünlü birine duyulan yoğun bağlantı kişinin o ünlüye karşı duyduğu yakınlık ve hatta ruh ikizi olduklarına inanması anlamına gelir.
Narsizm
Narsizm, kendini diğer insanlardan üstün gören ve başkalarına karşı aşırı yüceltme ya da küçümseme eğilimine sahip olmak olarak açıklanabilen bir kişilik bozukluğudur.
Nörotizm
Nörotizm kendine güvende eksiklik, kaygılı, kötümser bir yaklaşımı olan ve anksiyöz (aşırı endişe duyma hali) gibi özelliklere sahip olan kişileri tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Aynı zamanda bu eğilime sahip olan kişiler fan olmaya daha yatkındır.
Adil Dünya Teorisi
Adil dünya teorisine inanan insanlara göre dünya eşit ve adil bir yerdir. Bu sebeple iyi insanlar ödüllendirilir ve ünlüler de toplumdaki ödülü hak eden iyi kişilerdendir.
Fan Kültüründe Tüketim
Tüketim, bir malın ya da hizmetin ihtiyaç dışında pazarlama taktiklerinden moda ve reklamcılık gibi sektörleri de kullanarak toplumu tüketime itmektir. Fan kültürüyle birlikte insanların arzu ve istekleriyle tüketimin artmasına ya da tüketimin bir aracı olmasına katkı sağlanmıştır.
Tüketim kültüründe insanlar tercihlerini ait oldukları toplumlara; bu toplumların bulunduğu coğrafyalara, ritüellere, kültürlerine, geleneklerine, ortak dünya görüşlerine ve ahlaki sorumluluklarına göre yapmaktadırlar.
Fan Kültüründeki Tüketim Motivasyonları
Fan kültüründeki tüketim sosyo-kültürel, şehirleşmeyle bağlantılı, yaşam tarzı ve psikolojik olmak üzere dört faktörün motivesiyle oluşur. Sosyo-kültürel faktörler aile ve sosyal etkileşim, empatik başarı, kabile bağlantıları ve kültürel bağlantılardır. Şehirleşmeyle bağlantılı olan faktörlerse akranların etkileşimi, geleneksel olmayan sıradışı topluluklar, kültürel yoğunluklar ve kültürel farklılıklardır. Yaşam tarzıyla ilgili faktörlerden en yaygınları müzik, stil ve gençliktir. Tüketim motivasyonlarının son faktörüyse psikolojik olan yapıcı stres, drama, eğlence, estetik, memnuniyet ve son olarak kaçıştır.
Kaynakça:
Özasma, Halil İbrahim. “Kültür Endüstrisi, Tüketim ve Narsizm” web.
Kesici, İpek. “Türkiye’de Genç İzleyiciler, Youtube Kültürü ve Hayran Kavramı” Ekev Akademi Dergisi. 26:91
Taymur, İbrahim. Türkçapar, M. Hakan. “Kişilik: Tanımı, Sınıflaması ve Değerlendirmesi” web.
Kara, Adnan. “İnternetin Popüler Paylaşım Alanlarında Ünlü Kültürü Oluşturma ve Fan Tüketim Kültürü Üzerine Etkileri” AÇÜ Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. 2019:60-76
Kapak görseli: pexels.com
