İnsanoğlu, kendini bu dünyanın bir parçası kabul ettiğinden beridir onu değiştirmeye ant içmiş adeta. Zaman mekân ya da koşullar fark etmeksizin dünyayı değiştirmekte olan insan varlığı, çoğunlukla zarar verici tutumlara neden olsa da kimi zaman yumuşak dokunuşlarla olumlu etkilere de ortam sağlayabiliyor.
Bahsettiğimiz olumlu etkilerin en güzel örneklerinden birini ise Fransız sokak sanatçısı ve aktivist JR’in projelerinde görmek mümkün. Öyleyse kilit soruyu sormanın vakti geldi: yapıştırıcı ve basılı bir fotoğraf kullanarak dünyayı değiştirebileceğine kim inandırdı? Elbette cevabı tahmin etmek zor değil. Pek az insan bu fikre katılır ancak sokak sanatçısı JR, sanatının büyük bir parçasına insanları dahil ederek hayata geçirdiği projeleriyle çoğunluğu ikna etmeyi başardı. Bu yazımızda, “Sanat dünyayı değiştirebilir mi?” mottosuyla harekete geçen JR’in yolculuğuna derin bir bakış sunacağız. Keyifli okumalar dileriz!
Bu gönderiyi Instagram’da gör
JR’in projelerinin amacını daha iyi özümsemek adına öncesinde sanatçının hayat yolculuğu hakkında bilgi sahibi olmak oldukça önemli, bu nedenle ilk olarak gelin hep birlikte JR’i tanıyalım.
Çocukluk ve ergenlik döneminin bireyin gelişiminde ne denli rol oynadığını birçoğumuz biliriz. Nitekim JR’in hayatında sanat tam olarak bu yaşlarda boy gösterdi. Fransa’da doğup büyüyen JR’in sanat ile tanışıklığı, henüz çocuk yaşında arkadaşlarıyla Paris duvarlarına grafitti yapmasıyla başladı. On yedi yaşında Paris metrosunda fotoğraf makinesi bulması ise şu anda hayata geçirdiği projelerinin kaynağını oluşturdu. Bulduğu fotoğraf makinesiyle grafiti yaptıkları anları ve dahasını yakalayarak işe koyuldu. Çektiği fotoğrafları bastırarak Paris’in caddelerinde sergiledi ve böylece JR’in tanımıyla dünyanın en büyük sanat galerisi ve illegal kaldırım sergisi faaliyete geçmiş oldu.
Bir süre geçtikten sonra tahmin edersiniz ki çerçevelerin içi boş kaldı fakat önemli olan on yedi yaşındaki bir gencin, yalnızca fotoğraf ve yapıştırıcı kullanarak düşüncelerini aktarabildiğini keşfetmiş olduğuydu. İlk etapta Paris sokaklarında başlayan bu hikâye, zamanla sanki ciltli bir romana evirildi. Suç, özgürlük, göç, sınırlar içeren bir roman. Basitçe anlatmak gerekirse JR, küresel sorunlara farkındalık kazandırmak amacıyla dünyanın dört bir yanını dolaştı ve bizzat sorunların ortaya çıktığı bölgeleri seçip yerel halkı da kamerasının odağına aldı. Çektiği fotoğrafları bir müzede değil yine alışıldığın dışında, sokaklarda sergiledi böylece insanlar sanatın büyük bir parçasını kendilerinin oluşturduklarına emin olduktan sonra projeleri hevesli bir şekilde desteklemeye başladılar.
Fransız sokak sanatçısı JR’in seçtiğimiz üç projesini detaylı bir şekilde incelemeye geçmeden önce bilgilendirmemiz gereken çok önemli bir nokta daha var. Hazır olun, çünkü her an siz de bu projelerden birinin içinde kendinizi bulup, fotoğrafınızı sokaklarda, çatılarda veya seyir halinde olan bir trenin üstünde görebilirsiniz.
Women Are Heroes (2010)
Kadınlar toplumda önemli bir rol oynamaktadır, ancak çatışma bölgelerine seyahat eden JR, kadınların genellikle savaş, suç, tecavüz ve siyasi veya dini fanatizmin birincil kurbanları olduklarını fark etti. Bunun üzerine, kadınları günlük yaşamlarında fotoğrafladı ve bu fotoğrafları anlamlı yerlere yapıştırarak kadınların önemli olduğunun altını çizdi. JR, kadınlara yüzlerine bir ifade vererek fotoğraf çekilmek isteyip istemediklerini sordu. Bazıları, yaşadıkları her şeyin gözlerinden okunmasına izin vererek kameranın önünde sessizce poz vermeyi tercih ederken diğerleri ise kabul etti ve saniyeler içinde yaslı bir surattan kontrol edilemeyen kahkahalara geçti. Brezilya, Rio de Janeiro‘daki Morro da Providencia gecekondu mahallesinde çalışan JR, favela’nın dağ yamacını kaplayan binalara yerel kadınların yüzlerinin ve gözlerinin devasa fotoğraflarını yapıştırdı.
Projenin devamında ise Kenya‘da, Kibera‘nın kenar mahallelerinden kadınların gözlerini ve yüzlerini çatılarına yerleştirdi bunu yaparken yağmurdan ek koruma sağlayan suya dayanıklı malzeme kullandı. Hatta insanlar bu projeyi öyle benimsemişlerdi ki JR aylar sonra o bölgeye gittiğinde bir çatıdaki fotoğrafın eksik olduğunu görüp halka fotoğrafa ne olduğunu sorduğunda aldığı cevap epey dokunaklı ve mutluluk vericiydi. Ev sahibi taşınmış ve taşınırken fotoğrafı da kendisiyle birlikte götürmüştü. Kadınlar Kahramandır, Temmuz 2014’te, limandaki liman işçilerinin yardımıyla Fransa’nın Le Havre kentindeki bir konteyner gemisinde 10 günde 2.600 kâğıt şeridi yapıştırılmasıyla sona erdi. Gemi daha sonra dünyayı dolaşarak Malezya’ya gitti.
Tehachapi, The Tard (2019)
Ekim 2019’da JR, California, Tehachapi‘de bulunan maksimum güvenlikli bir hapishanede çalışma izni aldı. Başlangıçta JR yirmi sekiz mahkumla buluşmak ve merkez avluda ortak, sanatsal bir proje için bir fikir sunmak için oraya gitti. Tehachapi‘de, hapsedilen nüfusun çoğunluğu neredeyse on yıldır hapsedildi ve birçoğu şartlı tahliye şansı olmaksızın ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı. JR ve ekibi, adamları tek tek yukarıdan fotoğrafladı ve onlara hikayelerini bir kamera önünde anlatma şansı verildi. Belirli bir soru sorulmadı; kendilerini açıkça ifade etme özgürlüğüne sahiptiler. JR ayrıca, eski mahkumları ve hapishane personelini de fotoğrafladı ve hapishane sisteminden toplam kırk sekiz portre ve hikâye topladı. İki hafta sonra, ekibiyle birlikte 338 kâğıt şeridini yere yapıştırmak için geri döndü. Hapishanenin hapsedilen nüfusu sadece birkaç saat içinde gardiyanlar, eski mahkûmlar ve JR’nin itme süpürgeleri ve duvar kâğıdı yapıştırıcısı ile donatılmış stüdyo üyeleriyle birlikte hapishane avlusu yapıştırma işlemini tamamlamak için çalıştı. Yukarıdan bakıldığında açıkça görülüyor ki hapsedilmiş insanlar, eski mahkumlar ve ayrıca hapishane personeli ve kurbanlar omuz omuza duruyor. Doğal olarak geçici olan kurulum, hapishanenin hapsedilen nüfusunun ayak sesleri altında üç gün içinde ortadan kayboldu.
Inside Out (2011)
“Küresel bir sanat projesine katılarak önemsediğiniz şeyi savunmanızı ve birlikte dünyayı ters yüz etmeyi diliyorum.“
Yazının başında belirttiğimiz hazır olun her an siz de bir projeye dahil olabilirsiniz derken kastettiğimiz noktaya gelmiş bulunmaktayız. JR, 2011’de TED Ödülü‘nü kazandığında, geniş formatlı sokak “yapıştırmalarından” esinlenerek küresel bir sanat projesi olan Inside Out Projesi‘ni başlattı. Bu proje kapsamında herkese portrelerini ve neyi temsil ettiklerini dünyayla paylaşma fırsatı veriliyor. Dünyanın her köşesinden bireylere ve gruplara açıklama yapmaları için bir araç sağlıyor. Bununla birlikte projenin ilk 8 yılında, 140’tan fazla ülkede 400.000’den fazla kişi Inside Out’a katıldı ve Tribeca Film Festivali‘nde prömiyeri yapılan Inside Out, projenin arkasındaki çalışma sürecini ve projeye dünya çapındaki dikkate değer katılım düzeylerini ortaya koyuyor.
Yazının sonuna kadar gelen okurlar, bilmelisiniz ki bundan sonraki adımınız küresel Inside Out sanat projesine katılmaktır. Fransız sanatçı JR hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak ve öncülük ettiği birçok projeye göz atmak isterseniz gerekli içerikleri aşağıda bulabilir öte yandan JR’nin kendi işi olan, iki Emmy’e aday gösterilen Paper&Glue: Change Your Perspective belgeselini de izleyebilirsiniz.
Kaynak
