Frigler, antik dönemde Anadolu coğrafyasında varlık gösteren eski bir uygarlıktır. M.Ö. 8. ve 7. yüzyıllarda Anadolu’ya göç eden bu halk, özellikle M.Ö. 8. yüzyılın ortalarından itibaren Frig Krallığı‘nı kurarak bölgede etkili bir siyasi varlık haline geldi.
Frigler, özgün kültürleri, mimari başarıları ve dini inançlarıyla bilinirler. Başkentleri Gordion, bu uygarlığın merkezi konumundaydı. Friglerin en bilinen liderlerinden biri, efsanevi Kral Midas’tır. Frig Krallığı’nın zirvesinde, Anadolu’da önemli bir güç olarak ticaret, tarım ve sanat alanlarında öne çıktılar.
Anadolu’nun antik dönemlerinde, tarih sahnesine çıkan Frigler, zengin kültürleri, güçlü krallıkları ve etkileyici medeniyetleri ile dikkat çeken bir halktı. Hitit devletinin çöküş sürecine girdiği dönemde Anadolu’ya geldikleri düşünülen Frigler, MÖ.13. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Anadolu’da varlıklarını belli etmeye başlamışlardır.
Eski çağ yazarlarından olan Heredot ve Strabon’a göre Frigler, Anadolu’ya gelmeden önce Avrupa’da Makedonlarla komşu halde yaşıyorlardı. Avrupa’da oldukları dönemde Brigler (Brygler) adını taşıyorlardı ve Anadolu’ya gelmeleriyle birlikte zaman içinde bu isimleri değişerek Frig adını almıştı.
Friglerden günümüze ulaşan yazılı belge olmamasına rağmen Frigler hakkında bilgi edinmemiz eski çağ yazarları ve arkeolojik kazılar sayesinde olmuştur. Homeros Frigleri ‘’savaşmaya girmek için yanıp tutuşan bir halk’’ olarak değerlendirirken Strabon ‘‘barışsever’’ ve Livius ‘’cesaretten yoksun, korkak’’ olarak değerlendirir.
Frigya, Büyük Frigya ve Küçük Frigya olarak iki ana kısma ayrılır. Büyük Frigya, Kızılırmak Nehri’nden Tuz Gölü’ne kadar geniş bir alanı kapsar ve Gordion, Ankyra, Pessinus, Kelainai gibi önemli Frig yerleşimlerini içerir. Küçük Frigya ya da Frigya Epiktetos ise günümüzde Eskişehir, Afyonkarahisar ve Kütahya illeri arasında yer alan daha küçük bir bölgedir. Bu bölge, Midas Kenti, Dorylaion, Midaion, Nakoleia, Kotiaion, Aizanoi ve Kadaio gibi önemli antik kentlere ev sahipliği yapar (Bülbül, 81).
Friglerin Efsane Kralları
Kral Gordios
Frig Kralı Gordios, Frig Krallığı’nın efsanevi bir hükümdarıdır. En çok bilinen hikayesi, ona ait bir arabaya bağlı olan düğümü çözen kişinin Asya’nın hükümdarı olacağını öne süren Gordiyon Düğümü Efsanesidir.
Frigler, iç karışıklıklardan sıkılan ve bir lider arayışında olan bir topluluktur. Bu durum üzerine bir kâhine başvururlar ve kâhin, şehre kağnı ile giren ilk adamın kral olması gerektiğini söyler. Bu öğüdü dikkate alan Frig halkı, köyden kağnısıyla gelen Gordios’u kral ilan eder.
Gordios, fakir bir çiftçidir ve bir gün tarlasını sürerken bir kartalın sabanının boyunduruğuna konmasını gözlemler. Kâhinin önerisi üzerine kartalın tanrılardan gelen bir haberci olduğunu düşünür ve Zeus‘a adak adar. Ardından, geceleyin karısı ve oğlu Midas ile birlikte kağnısıyla kente gelir. Şehir bomboşken bekleyen halk, Gordios’u görünce sevinçle karşılar ve tahta çıkarlar. Gordios, teşekkürlerini iletmek için öküz arabasını Zeus Tapınağı’na adar ve Gordion Düğümü’nü atar.
Büyük İskender, Gordion’a geldiğinde düğümü çözmeye çalışır, ancak başarılı olamaz. Sonunda, sabrı tükenen İskender, öfkeyle kılıcını çekip düğümü keser. İskender’in ilerleyen yıllarda zamansız ölümü, bilgelere göre Gordion düğümünü sabırsızca çözmeye çalışmasının cezası olarak yorumlanır (Akkaya ve ark., 8).
Kral Midas
Kral Gordios’un ardından tahta geçen oğlu Midas, tarih kaynakları arasında iki farklı perspektifle değerlendirilir. Birinci kaynak, çağdaşı Asur kralı II. Sargon‘un yıllıklarıdır. Bu kaynaklarda Midas, “Muşkili Mita” olarak anılmaktadır. Ancak, antik batı kaynaklarında Midas daha çok efsanevi bir figür olarak tanımlanır.
Antik Batı kaynaklarına göre, Midas’ın ölümüyle ilgili Asur belgelerinde bilgi bulunmamaktadır. Ancak batı kaynakları, Midas’ın Kimmerli istilacılarına karşı aldığı yenilgiyi kabul edemeyerek boğa kanı içerek intihar ettiğini iddia eder. Diğer bir efsanevi hikaye de, Midas’ın müzikle ilgili bir yarışmada tanrı Apollon’un öfkesini çekmesidir. Marsias adlı bir Frigya doğumlu, tek kamış üzerine yedi delik açarak yeni bir müzik aleti yapar. Apollon ile yaptığı yarışmayı Frig kralı Midas hakemlik eder ve Marsias’ın daha güzel çaldığını söyler. Apollon’un öfkesi üzerine Midas’ın kulakları eşek kulağına dönüşür. Utanan Midas, bu sırrını saklamak için saçlarını uzatır, ancak sonunda sırrını bir kuyuya haykırır. Halk bu gerçeği öğrenince Midas’ın kulakları eşek kulağına dönüştüğünü görür, ancak saray berberi tarafından savunularak halkın Midas’a olan bağlılığı sürdürülür (Akkaya ve ark., 10).
Frig Devletinin Gelişimi ve Yayılması
Kral Gordios’un hükümdarlığından sonra tahta geçen Frig kralı Midas, M.Ö. 718-709 yılları arasında yönetimde kalmıştır. Kral Midas, Frig Devleti’nin sınırlarını genişleterek batıda Ege kıyılarından doğuda Kızılırmak’ın doğusuna kadar geniş bir bölgeyi kontrol altına almıştır. Asur kaynaklarına göre, bu dönemde Midas, Yunanlılarla ilişkilere girmiş ve özellikle güçlü yönetimi sayesinde Frig Devleti’nin güçlenmesine katkıda bulunmuştur.
Midas, Yunanlılarla iyi ilişkiler kurmuş ve bu ilişkileri güçlendirmek amacıyla tahtını Orta Yunanistan’daki Delfoi Apollon Tapınağı’na göndermiştir. Ayrıca, Kyme kenti kralı Agamemnon’un kızıyla evlenerek, Frigler ile Batı Anadolu’daki Yunan kentleri arasındaki dostane ilişkileri pekiştirmiştir (Ünsal, 133).
Frigya, Anadolu’nun en eski ve işlek yollarının kavşak noktasında stratejik bir konuma sahipti. Bu durum, Frig ülkesinin Ege kıyıları, Doğu Anadolu ve Suriye üzerinden Kuzey Mezopotamya‘ya bağlanmasını sağlamıştır. Aynı zamanda Frigler’in bu anayolu kontrol etmeleri, komşuları arasında saygı görmelerine ve itibar kazanmalarına olanak tanımıştır. Kraliyet yolu olarak bilinen ve Pers Kralı I. Darius tarafından geliştirilen yol da bu stratejik konumu güçlendirmiştir.
Friglerin güçlü siyasi yapısı, M.Ö. 8. yüzyılın ikinci yarısında, aynı dönemde Doğu Anadolu’daki Urartu Krallığı‘nın ticaret yollarını kontrol ettiği bir zamanda ortaya çıkmıştır. Gordion’da yapılan kazılar, bu dönemde Tabal kökenli tunç eserlerinin Kızılırmak’ın batısına kadar ulaştığını ve Frig kökenli maden eserlerinin Batı Anadolu kıyılarından Yunanistan’a kadar yayıldığını göstermektedir.
Frigler, batı ile gerçekleştirdikleri ticaretin yanı sıra, M.Ö. 8. yüzyılın ikinci yarısında Asur İmparatorluğu ve Kuzey Suriye ile de ilişkiler kurmuşlardır. Gordion’da bulunan Asur kökenli hayvan başlı tunç bakraçlar ve fildişi eserler, bu ticaret ve ilişkilerin bir göstergesidir.
Ancak, Midas’ın ölümüyle birlikte Frig Devleti çökmüş, ancak tümüyle tarih sahnesinden silinmemiştir. Bozkır kavimlerinin baskısı altında kalan Frig halkı, Orta Kızılırmak Havzası’na çekilerek bir süre daha varlıklarını sürdürmüş ve eski geleneklerini devam ettirmiştir.
Frig Devletinin Yıkılışı
Frig Devleti, Helenlerle dostane ilişkilere sahip bir hükümdarın yönetiminde en güçlü dönemini yaşarken, Kimmerlerin akınına uğradı. Kimmerler, Homeros’un Odysseia destanına göre Kırım yarımadasında yaşayan sis ve bulutlarla kaplı bir ülkede yaşıyorlardı. Kimmerler, Asur vesikalarında Gimirrailer olarak, Tevrat’ta Gomerler olarak geçer ve Helen yazarları tarafından Kimmerioslar olarak adlandırılırdı.
Kimmerler, Doğu Anadolu’ya, özellikle Urartu bölgesine saldırdılar ve M.Ö. 714 civarında Urartuları mağlup ettiler. Kimmerler, Orta Anadolu’da Friglerle karşılaştı ve yapılan savaşta Frig kralı Midas’ı yendi. Ancak, Frig krallığı tamamen yok olmadı. Kimmerlerin saldırısından kurtulan Frig kral ailesinin önde gelen üyeleri, Yukarı Sakarya vadisine ve Kızılırmak’ın doğusundaki Hattuşaş ve Pazarlı gibi merkezlere çekilerek bağımsız bir şekilde yaşamaya devam ettiler.
Frig halkının dili ve kültürü, Kızılırmak’ın batısındaki bölgede, özellikle Ankara, Afyon, Kütahya ve Eskişehir illerini içeren alanda devam etti. Kimmerler, M.Ö. 690 civarında Frig devletine son verdi (Ünsal, 136).
Kaynakça
- Bülbül, Cemil. “Eski Anadolu Tarihinde Frigler.” Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1.27 (2009): 79-95.
- Ünsal, Veli. “Urartu ve Frig Devletleri’nin Yıkılışında Bozkır Kavimlerinin Rolü.” Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2.3 (2018): 117-143.
- Akkaya, Adnan ve ark. Frig Medeniyeti ve Tarihi. İhsaniye: İhsaniye Kaymakamlığı, 2021.https://ihsaniye.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_03/23160818_FRYGLER_KYTAPCIK_lise_kategorisi.pdf Erişim tarihi: 29.11.2023.
