Dünyanın en uzun nehirlerinden biri olan ve Mısır’da bulunan Nil Nehri, Mısır halkı için bereketin sembolü ve yaşamın başlangıcıdır. Hatta Antik Mısır’daki bazı inanışlara göre Nil Nehri, yaşam ve ölüm arasındaki merkezdi. Bulunduğu yere suyu dolayısıyla yaşamı ulaştırdığı için adına festivaller düzenlenen, aynı zamanda ölülerin ruhunu yeraltı dünyasına ulaştırmak için geçilmesi gereken bir yer olarak görüldüğü için cenaze törenlerine de dahil edilen kutsal bir yerdir.
İnsanlar için böylesine hayati önemi olan bir nehire mitolojik anlamların yüklenmesi elbette kaçınılmazdı. Bu yazımızda ise Nil’in taşkınlarını yöneten, Mısır halkını kıtlıkla sınayan ya da bollukla ödüllendiren tanrı Hapi’den bahsedeceğiz.
Hapi’yi Öğrenebilmek İçin Önce Nil’i Bilmek Gerek!
Nil Nehri, Mısır’ı vadi ve delta olarak iki coğrafi bölgeye ayırır. Mısır’ın vadi kısmına Yukarı Mısır, delta kısmına ise Aşağı Mısır denir. Bu iki farklı coğrafi yapı dahi, yazımızın ileri kısımlarında bahsedeceğimiz, tanrı Hapi’nin bulunduğu mitolojik unsurlara ve tasvirlere yansımıştır. Nil Nehri’nin Beyaz Nil, Mavi Nil ve Atbara Nehri adında üç kaynağı vardır. Nil Nehri’ni oluşturan bu kaynaklardan her biri Afrika‘nın ortasında, doğusunda ve kuzey kısmında yer alır.
Mavi Nil ve Atbara Nehri’nin su seviyesi her yıl muson yağmurlarıyla artar ve bu artışla haziran ayında Nil Nehri’nin de yüksekliği artmış olur. Böylece Nil Nehri’nde meydana gelen taşkınlar, ekim ayına kadar etrafındaki yerleri tarıma elverişli hale getirir. Ekim ayı sonrasında da taşkınların azalmasıyla topraklar rahatça tarım yapılabilecek bir hale gelir. Verimli topraklardaki tarım faaliyetlerinin gerçekleştirilebilmesiyle bölge halkının gıda gereksinimleri karşılanmış olur. Bu durum, Mısır halkının tarımsal faaliyetlerini Nil’in taşkınlarına göre düzenlenmesini sağlamıştır. Nehrin taşma zamanlarını takip ederek kendi takvimlerini oluşturmuşlardır. Taşkının ideal seviyesini 6-9 metre arasında belirleyip nerelere ulaşacağını hesaplamışlar; geometride gelişmişlerdir ve Nil Nehri’nin taşkın seviyesini ölçen Nilometre‘yi icat etmişlerdir. Aktığı her yere bereketini götüren bu nehir, insanlar tarafından tanrıların bir hediyesi olarak görülmüştür.
“Mısır Nil’in armağanıdır.”
– Herodot
Nil’in etimolojik kökeni ise Yunan mitolojisindeki nehir tanrısının adı olan Neilos‘a dayanmaktadır. Antik Mısırlılar ise Nil’e özel bir isim koymak yerine sadece “nehir” anlamına gelen Iteru adını koymuşlardır çünkü topraklarındaki tek nehir Nil Nehri’dir.
Taşkının ve Bereketin Dengeleyicisi Tanrı Hapi’ye Dair
Hapi, şefkati ve evrendeki dengeyi kurmasıyla bilinen, Nil’in Oğlu olarak da adlandırılan Nil taşkınlarının tanrısıdır. Nil taşkınlarına Hapi’nin gelişi şeklinde kendisinin adı verilen tanrı Hapi, mavi ten renginde, kısa ve beyaz bir eteği olan, sarkık göğüsleri ve göbeğiyle uzun sakallı bir erkek olarak tasvir edilir. Resimlerine bakıldığında nispeten daha çok dikkat çeken sarkık göğüsleri ve göbeği, Nil taşkınlarının tanrısının Mısır’a getirdiği doğurganlığı ve bereketi temsil etmektedir.
Hapi, genellikle taşıdığı adak dolu tepsilerle tasvir edilmiştir. Bazen elinde su dolu bir sürahi ile bazen de Yukarı Mısır ve Aşağı Mısır’daki Nil’i temsil edecek şekilde elinde Kamış ve Papirüs olmak üzere iki bitkiyle ya da iki sürahiyle resmedilmiştir. Elinde iki bitki ya da iki sürahi taşıyan tasvirleriyle Hapi, Yukarı Mısır ve Aşağı Mısır’ı birbirine bağlayan bir unsurdur. Güney Nil (Yukarı Mısır) Tanrısı Hap-Meht ve Kuzey Nil (Aşağı Mısır) Tanrısı Hap-Reset’in tek bir tanrı figüründe birleşmiş halidir. Hapi aynı zamanda kuşların, balıkların ve bitkiler getiren nehrin efendisi olarak anılmıştır.
“Bol bol yiyecek getiren,
her türlü hayrın yaratıcısı,
hürmetlerin efendisi, güzel kokuların sahibi,
gelişiyle barışı sağlayan,
sürüler için bitkileri yaratan,
her ilah için kasaplık sağlayan.”
Hapi’yi diğer tanrılardan daha farklı kılan bir detay da kendisine adanan bir tapınağının olmamasıdır. Ancak Nil Nehri’nin seyrekleştiği yerlerde ve nehirin taşma miktarını ölçen nilometrelerde Hapi’ye tapınıldığına dair inanışlar da vardır. Ayrıca Hapi’nin, Mısır’daki ticaretin ve turizmin en önemli kentlerinden biri olan Asvan’da bulunan bir mağarada yaşamış olduğu ve kentte kendisine tapınanların olduğu da düşünülmektedir.
Kendisine adanan bir tapınağı olmamasına rağmen Hapi’nin çeşitli tasvirleri Mısır’daki birçok tanrının tapınağında görülmüştür. Bazı kaynaklarda Hapi’ye doğurganlık ve bereket getiren özelliklerinden dolayı Tanrıların Babası da denilmiştir. Fakat kendisine ait bir tapınağının olmamasıyla ve gücünün sadece Nil Nehri’nin taşkınlarıyla sınırlı olması sebebiyle diğer tanrılara göre nispeten daha düşük bir konumdadır.
Kaynakça
- Ay Şafak, F. “Eski Mısır’da Nil Nehri ve Tanrı Hapi”. Dergipark. Haziran 2022. Web. Erişim Tarihi: 13.06.2023
- Hasan Muhammet Ahmet. “Tarihin İçinden Akıp Gitmek: Nil’in Mısır Üzerindeki Etkisi”. Afrika Koordinasyon ve Eğitim Merkezi. 29.05. 2023. Web. Erişim Tarihi: 13.06.2023
- Çünkü başka sen yok. “Mısır’ın Nil Tanrısı: Hapi”. Web. Erişim Tarihi: 16.06.2023
- Timelessmyths. “Hapi: the Egyptian Fertility God who Caused the Nile to Rise and Fall”. Web. Erişim Tarihi: 16.06.2023
- The World History Edu. “Hapi: Egyptian god of the annual flooding of the Nile River”. 12.10.2021. Web. Erişim Tarihi: 16.06.2023
