FIRTINA
“Geçse de yolumuz bozkırlardan
Denizlere çıkar sokaklar”
Yukarıdaki dizelerle efsaneleşmiş Murathan Mungan imzalı şarkı Yeni Türkü’nün 1988 yılında yayınlanan Yeşilmişik albümünde yer almaktadır.
Eserin sahibi Murathan Mungan’a bu dizeleri yazdıran 12 Eylül sonrası öğrenci yürüyüşleriydi. 12 Eylül sakıncaların ve yasakların gündemde olduğu bir dönemdi. Yasaklı kitaplar ve bu kitapların yargılanan yazarları vardı bu dönemde. Bugün çoğumuzun sevip saydığı yazarlar da bu sakıncalardan nasiplerini almışlardı: Yaşar Kemal, Adalet Ağaoğlu, Tomris Uyar, Leyla Erbil gibi pek çok yazar ve şair hakimin karşısına çıkmıştı. Bu bilgilerden de anlaşılacağı üzere Mungan, karanlıktan çıkmaya çalışan gençlere bu karanlıkların aydınlıklara dönüşeceğine dair “Umut” aşılıyor. Daha doğrusu “Ümit edilen huzur” u göstermeye çalışıyor. Bu yönüyle bu şiir bir devrim marşını andırabilir. Ancak şarkının bestesini üstlenen Yeni Türkü, bu şarkının apaçık bir devrim şarkısı niteliğinde olmadığını daha doğrusu kendilerinin böyle bir amaçları olmadığını şu sözlerle belirtiyor:
“Biz devrimci hamasetten hiç hoşlanmadık, onun içine hiç girmedik. Daha matematik kafalı insanlarız belki. Hezeyana kapılmadan aklıselim davranan insanlarız. Nasıl yaptığımızın cevabını pek bilemiyorum…”
Yeni Türkü, müzikal kaygıları bırakmadan seksenlerin karanlık günlerinde bile dinledikçe dünyanın değişebileceğine inanan, umudun türküleriyle birlikte yaşanmışlığın öyküsünü dinleyicilerine aktarmaya çalışan bir grup oldu hep. Yenilgi edebiyatının aksine onların şarkılarında hep “umut” kendine yer bulmuştu. Kendilerine gelen bir geri dönütten de bunu kolaylıkla anlayabiliyoruz:
“ Mesela o günlerde içeride kalıp 85’te falan dışarı çıkan insanlar da bize bunu söylüyor; ‘o dönemin ışığı, umuduydunuz’ diyor. Bu bizi çok onurlandırıyor tabii.”
Şarkıyı yeniden dinlemek ve sözlerine tekrardan bir göz gezdirmek isteyenleri buraya alıp şarkının sözleriyle baş başa bırakıyoruz:
Bak işte yaklaşıyor fırtına
Bak yine yükseliyor dalgalar
Yollardan sonra
Yıllardan sonra
Şarkılar söylüyor çocuklar
Yollardan sonra
Yıllardan sonra
Yeniden yanyana onlar
Ne geçmiş tükendi
Ne yarınlar
Hayat yeniler bizleri
Geçse de yolumuz bozkırlardan
Denizlere çıkar sokaklar
ÇEMBER
Tıpkı fırtına gibi Murathan Mungan imzası taşıyan bu eser, Yeni Türkü’nün 1983 tarihli “Akdeniz Akdeniz” adlı albümünde yayınlanmıştır. “Ya dışındasındır çemberin/ Ya da içinde yer alacaksın” dizelerindeki çember, matematik öğretmenimizin “içi boş daire” diye tanımladığı bir kavram değildir sadece. Bu metafor iki farklı anlama dayanmaktadır: Birincisi dönemin içinde bulunduğu siyasal ve sosyal özellikleri bir çember gibi biçimlendirilmiş ve bu çemberler arasında sıkışıp kalan bireylerin, olmak istedikleri yerle oldukları yer arasındaki fark ve bu düzenin içinde sürdürdükleri yaşama ayna tutmaktadır. İnsanlara çizilmiş sınırları ve bu sınırlar dahilinde hayatı yaşamayı, var olmayı bizce çok iyi aktarmış Mungan. Kısacası çember; içinde bulunduğumuz durumları, istediğimiz bir yaşamın var olabileceğini lakin o yaşama risk alıp geçebilenlerle geçemeyenler arasındaki farkı simgelemektedir.
Çember’le ilgili bir diğer hikaye ise Ezidi inancındaki “Kutsal Çember” den gelmektedir. Murathan Mungan’ın “Mezopotamya Üçlemesi” nin ilk kitabı olan tiyatro oyunu “Mahmud ile Yezida” da geçmektedir. Oyunu kısaca özetleyecek olursak: Mahmud ile Yezida inançları bakımından birbirine düşman olan Müslüman ve Ezidi köylerinin birbirine aşık iki gencidir. Yine inançları gereği birbirleriyle evlenmeleri yasaklanmıştır. Bu iki genç birbirlerine kavuşmanın yollarını çaresizce ararlarken en sonunda kaçınılmaz sonuca ulaşırlar: Birlikte kaçacaklardır. Tam bu karar verilmişken Müslüman köyün ağası devletin toprak reformundan etkilenmemek için Ezidi köyünün civarında bulunan bataklığı kurutup, tarla yapmak istemektedir. Ezidi halkının karşı çıkmaması için de tüm köyün dairelenmesine karar verilir. Çünkü Ezidi inancına göre bir çember çizilirse ve Ezidi inancına sahip biri o çemberin içinde kalırsa çemberi çizen kişi silene kadar çemberin içinde kalmaya mecburdur. Köyün dairelenmesinin sonucunda ne Yezida Mahmud’a kaçabilir ne de Ezidi halkı tarla olayına müdahale edebilir. Bir zaman sonra daire silinir ve Mahmud, Yezida’nın köyüne gelir ancak halk tarafından fark edilen Mahmud yine halk tarafından öldürülmüştür. Yezida, sevdiğinin öldürüldüğünü görünce çıldırır ve bir ölüm çemberi çizerek kendini oraya hapseder. Günlerce yemek yemez, kimseyle konuşmaz. Annesi de başında nöbet tutar ancak nafile… Yezida kendini orada o çemberin içinde ölümün kollarına bırakır ve oyun biter.
Murathan Mungan ise bu “Çember” meselesi ile ilgili şöyle demiştir:
“Çember, çemberi çizen için komedi, içindeki içinse dramdır ama eğer biri kendini çember içine almışsa bu trajedidir.”
Bu bahsettiğimiz Ezidi inancındaki “Çember” rivayetinin asılsız ve magazinsel olduğunu, sadece yazılmış romanlar sayesinde yayıldığını Ezidi halkıyla büyümüş ve onların inançlarını iyi bilen birisi ise şu sözlerle belirtiyor:
“Bunlar aslında bize öğretilmiş bilgiler. Mesela bu çember olayını Murathan Mungan yazmasaydı bu kadar büyük, sansasyonel bir haber haline dönüşmeyecekti. Biz de bunu fazla önemsemeyecektik. Veya Murathan Mungan kendi oyununun bir parçası haline getirdiği için bu bu kadar önemli ve yaygın bir bilgi haline dönüştü. Bugün gidin bir Ezidi’nin çevresine bir çember çizin güler size. Yok öyle bir şey.”
Çember şarkısını yeniden dinlemek ve sözlerine tekrardan bir göz gezdirmek isteyenleri ise buraya alabiliriz.
Ya dışındasındır çemberin
Ya da içinde yer alacaksın
Kendin içindeyken
Kafan dışındaysa
Çaresi yok kardeşim
Her akşam böyle içip kederlenip
Mutsuz olacaksın
Meyhane masalarında kahrolacaksın
Ya dışındasındır çemberin
Ya da içinde yer alacaksın
Kendin içindeyken
Kafan dışındaysa
Çaresi yok kardeşim
Her akşam böyle içip kederlenip
Mutsuz olacaksın
Meyhane masalarında kahrolacaksın
Şiirlerle şarkılarla
Kendini avutacaksın
Ya dışındasındır çemberin
Ya da içinde yer alacaksın
Şiirlerle şarkılarla
Kendini avutacaksın
Ya dışındasındır çemberin
Ya da içinde yer alacaksın
Ya dışındasındır çemberin
Ya da içinde yer alacaksın
Kendin içindeyken
Kafan dışındaysa
KAYNAKÇA
