Çok eşli bir tanrı olan Zeus, bellek gücüyle tanınan Uranos ve Gaia’nın kızı Mnemosyne ile dokuz gece birlikte olur ve dokuz kız hayat bulur. Musalar olarak bilinen bu kızlar diğerlerinden farklıdır. “Zeus ile Mnemosyne’nin kızları olan ilham perileri müzik, sanat, şiir, dans ve genel olarak güzel sanatların tanrıçalarıydılar” (Sears, 2021, s. 152).
İlham perileri Yunancada “mousa“, Latincede ise “musa” olarak adlandırılır. Bellek titanı Mnemosyne, ilham perileri Musalar ve kültürel belleğin sanat hazinesi olan müze kelimeleri arasında doğrudan bir ilişki vardır: Bugün dilimizde kullanılan “müze” sözcüğü, Grekçe mouseion” kelimesinden türetilmiş olup Yunan mitolojisinde “Musalar” adı verilen, tanrıçalara adanan tapınak ve Atina’da Musalar’a ayrılan tepe, Yunan pantheonunda ise müzik ve şiir ilham eden esin perileri anlamına gelmektedir (Uçankuş, 2000).
Erhat’a göre Musa sadece şairlere şiirler esinleyen bir peri değildir, etki alanı çok daha geniştir. Bu argümanını Musaların annesi bellek titanı Mnemosyne ve bilgelik tanrıçası Metis‘in adını anarak destekler. Ona göre, Zeus kendi egemenliğini kurabilmek için yaratıcı güçleri kullanmıştır ve Musalar yaratıcı gücün ürünüdür. Kendilerine özgü bir efsaneleri olmayan Musalar, tanrıların şenliklerinde şarkı söyleyip dans etmeleriyle bilinir. Thetis’le Peleus’un, Kadmos’la Harmonia‘nın düğünlerinde bulunmuşlardır. Adlarının geçmediği hemen hemen hiçbir şiir yoktur (Erhat, 1996, s. 667).
Hesiodos’tan Musalara Sesleniş
Theogonia‘da tanrıların doğuş serüvenine yirmi altı ayrı başlıkta yer veren Hesiodos, “Musalar’a Sesleniş”ten önce onları tanıtır:
“İşte böyle seslenir Olymposlu Musalar/ Dokuz tanrısal kızı Zeus’un/ Klio, Euterpe, Thalia, Melpomene/ Terpsikhore, Erato, Polymnia, Urania/ ve hepsinin başı sayılan Kalliope/ Kalliope’dir çünkü krallara eşlik eden” (Hesiodos, Theogonia-İşler ve Günler, çev. Azra Erhat, Sabahattin Eyüboğlu (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Eylül 2022) 5 (75-80).
Çoban olan Hesiodos’un eserine ilham perilerine seslenerek başlamasının sebebi ozanlığını pekiştirme arzusu, sanat ve belleğin birlikteliğinden doğan güce ihtiyaç duyması olabilir. Musaları tanıttıktan sonra, tanrıların doğuşuna ilham vermelerini ister:
“Selam size Zeus’un kızları/ Verin bana o büyülü sesinizi/ Kutlayın benim dilimden ölümsüzler soyunu/ Onlar ki doğdular Toprak Ana ve Yıldızlı Gök’ten/ Karanlık Gece’den suları acı Deniz’den/ Söyleyin nasıl doğdu tanrılardan önce/ Toprak, ırmaklar, şişkin dalgalarıyla engin Deniz/ Pırıl pırıl yıldızlar ve üstümüzdeki sonsuz gökler/ Sonra nasıl doğdu onlardan her varlığı borçlu olduğumuz tanrılar/ Nasıl paylaştılar şanları şerefleri/ ve nasıl yerleştiler kıvrım kıvrım Olympos’a/ Anlatın bütün bunları, ey Musalar/ Ta başından başlayıp anlatın/ Ne vardı hepsinden önce anlatın” 6-7 (105-115).
Kalliope: İlham Perilerinin Öncüsü
İsmi “güzel sesli” anlamına gelen Kalliope, Hesiodos’a göre dokuz Musaların öncüsüdür. Musaların yetkisi sınırlandırılmamış olmasına rağmen Kalliope İskenderiye şiirinde lirik şiirin; başka kaynaklarda ise epik şiirin ilham perisi olarak bilinir. Sanat eserlerinde genel olarak, ünlü şiirlerin yazılı olduğu bir parşömen kâğıdı ya da tablet taşırken tasvir edilir. Kimi efsaneye göre Kalliope; Seiren’lerin, ozan Linos’un ya da Rhesos’un anasıdır (Erhat, 1996, s. 532).
Kleio: Belleği Ölümsüzleştiren Peri
Adı, “kutlamak, övmek” anlamına gelen “kleio” fiilinden türemiş olan Kleio (Klio) musalardan biridir (s.572). Onun görevi; kahraman, şair ya da unutulmaması gereken kişilerin eylemlerini dile getirmektir. Bu açıdan bellek işlevini görür ve tarihle ilişkilendirilir. Kleio tarihin ilham perisidir. Sanat eserlerinde sağ elinde boru ya da gitar ile tasvir edilir. Kahramanlıkları dile getirir bunlarla; kimi resimlerde elinde bir klepsydra, yani su saati vardır. Olayların akışını ölçmeyi simgeler (s. 572).
Erato: Aşkın İlhamının Kaynağı
Erato “sevimli” anlamına gelir. Bağlılık ve aşkın tecessümü olan Erato, lirik şiirin ilham perisidir. Erotik aşkın tanrısı Eros, Erato’ya yazarların kalplerine eser yaratma ve yazma konusunda eşlik ederdi. Sanat eserlerinde çoğunlukla lir ile tasvir edilir.
Euterpe: Müziğin Büyüleyici Perisi
Euterpe, müziklere ilham veren peridir. Antik Yunan’da müziğe önem veriliyordu. Bu ilham perisinin ismi aynı zamanda “zevk veren” anlamına gelir. Başı çelenkli, elinde bir flütle şenliklere, bayramlara katılır, neşe getirirmiş (s. 353). Eserlerde Euterpe genelde çift flüt veya lir ile tasvir edilir.
Melpomene: Trajedinin İlhamı
Şu ana kadar bahsedilen ilham perileri, genel olarak dünyevî zevkleri doyurarak varlık gösterir. Trajedinin ilham perisi olan Melpomene, sanat eserlerinde genellikle trajik bir maske ile tasvir edilmektedir. Yaşamın zevk veren, gülümseten tarafının yanı sıra acı verici, acıklı tarafları da vardır. Melpomene bu acıklı tarafın tecessümü olan ilham perisidir.
Polymnia: Sözlü ve Sözsüz Sanatın Kaynağı
“Çok övgü” anlamına gelen Polymnia, kutsal görülen şiirin ilham perisidir. Çok yönlü Polymnia, sözün yanı sıra sözsüz sanat pandomimin de ilham kaynağıdır. Genelde uzun bir pelerinle, dalgın ve ciddi bir şekilde tasvir edilir.
Terpsikhore: Dans ve Koro Harmonisi
Musaların hepsi dans etmekten hoşlanıyor olsa da bu konuda iktidar sahibi olan ilham perisi, ismi eski Yunancada “danstan zevk alan” anlamına gelen Terpsikhore idi. Antik Yunan kültüründe dans uyumun önemli bir parçasıdır. Musalar dans etme eylemi ile festivallerini kutlar ve aynı zamanda tanrılarını memnun ederler.
Thalia: Gülünç Olanın İlhamı
Eski Yunancada “şenlik” anlamına gelen Thalia, Melpomene’nin karşıtı olarak komedinin ilham perisidir. Eserlerde genel olarak komedi maskesi ile beraber tasvir edilir.
Urania: Gök Bilimin Perisi
Musalar müzik, şiir, dans ve tiyatro gibi güzel sanatların yanı sıra bilimin de ilham kaynağıdır. Eski Yunancada “göksel olan” anlamına gelen Urania, astronominin ilham perisidir. Genelde elinde küre ve saçında yıldızlı bir taç ile tasvir edilir.
Kaynakça
- Erhat, Azra. Mitoloji Sözlüğü. Remzi Kitabevi, 1996.
- Hesiodos. Theogonia – İşler ve Günler. çev. Azra Erhat ve Sabahattin Eyüboğlu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2022.
- Sears, Kathleen. Mitoloji 101 Eski Yunan ve Roma Mitolojisi. Çev. Ekin Duru. İstanbul: Say Yayınları, 2021.
- Uçankuş, Hasan Tahsin. Bir İnsan ve Uygarlık Bilimi Arkeoloji. Ankara: Kültür Bakanlığı, 2000.
Tebrikler Aslı hanım.Çok güzel bir yazı olmuş. Kaleminize sağlık…