“Şiir, dil içinde başka bir dil kurmaktır.” diyor sembolist şair Valery. Günlük yaşantımızda da anlatılmak isteneni basit cümlelerle anlatmak elbette mümkündür ancak karşımızdakinde uyandırdığı his; kullanılan kelimelere, betimlemelerimize kısaca ifade ediş biçimimize göre değişir. Hislerimizi anlatmak için kelimeler yalnız başlarına yetersiz gelir. Tabiri caizse onları biraz süslemek, biçimlendirmek gerekir ki bize tercüman olsunlar. Kelimeleri de yine kelimeleri kullanarak süsleriz veyahut onlara semboller aracılığıyla yeni anlamlar yükleriz.
İmaj ve sembol kullanımı da şiiri tekdüzelikten kurtarır. Şiir sanat olma gayesini içinde taşır. Şair, imaj ve sembollerle okuyucusunun zihninde resimler çizmeyi ve kelimeleriyle onu mest etmeyi başarır. Şiir, günlük konuşma dilinden sıyrılıp estetik hale bürünür. İmaj ve sembol, şiiri şiir yapan unsurlardandır. Şiiri alır ve var olduğunun çok daha ötesine taşır, okuyucu da yankı uyandırır.
Şiirde önemli bir yere sahip olan imaj ve sembol kullanımını çeşitli şiirlerden de örneklerle ele aldık.
Şiirde İmaj
Şiirde imaj; hissedilen algılanan nesnel gerçeklerin, dilin gücüyle de yeni boyutlar kazanması şeklinde ifade edilir. Gerçeğin sanatsal bir çağrışımıdır da diyebiliriz.
Şairler kelimeleri alır ve onları kendi dünyalarında hayal güçlerinin süzgecinden geçirerek farklı anlamlar yüklerler. İmaj kullanımı şiire duygusal bir atmosfer katar. İmaj ile şiirde anlam derinleşir, duygusal yoğunluk artar. Şiirin farklı şekillerde yorumlanıp anlamı zenginleştirmesine yardımcı olur. Bir ifade okuyucuda birden fazla hissi ve düşünceyi imaj sayesinde bırakabilir.
Şiirde “imge” olarak da anılan imaj, farklı şekillerde karşımıza çıkar. Bir kelimenin şiirin farklı yerlerinde tekrarlanması şeklinde görülebileceği gibi en az iki kelimeyle alışılmamış bağdaştırma kullanılarak da imaj oluşturulabilir. Kelime oyunları, söz sanatları, şairin özgünlüğü ve hayal dünyası kullanılarak imaj oluşturulur ve tüm bunlar da şiire ayrı bir güzellik katar.
Şairlerin imajları, onların dünyalarına açılan bir penceredir aslında. İmajlarıyla bakış açılarını anlamamızda bize fikir sunarlar.
Cemal Süreya Şiirlerinde İmaj Kullanımı
“Ölüm mü?
Bir gölün dibinde durgun uykudasın”
Cemal Süreya‘nın zarif kaleminden dökülen “Göller Denizler” isimli şiiri, kullandığı imajın etkisiyle de okuyucusunun ruhuna dokunuyor. Gölün o sessiz, derin ve durgunluğunun uyandırdığı his ile ölümün durgunluğu uykuda birleştirilerek özgün bir imaj oluşturulmuştur. Diğer yandan ölümü betimleyen uykunun derinliği ile gölün derinliği de Süreya‘nın kaleminde birleşmiştir. Ölümün doğallığı tabiattan alınıp tasvir edilerek yaşamın içinden oluşu da vurgulanmış ve ortaya böylesine anlamlı bir şiir çıkmış.
Sabahattin Ali Şiirlerinde İmaj Kullanımı
“Denizler gibi derindim,
Gözlerine sığ göründüm.”
Sabahattin Ali‘nin “Hey” şiiri de kullanılan imajla içimizde derin hisler uyandırır. Sabahattin Ali’nin sessiz bir yakarışını duyuyoruz mısralarda. Aynı zamanda şairin hayal kırıklığını ve sitemini de hissediyoruz. Şair, yaşadığı duygusal yoğunluğu ve derinliğini denizlere benzeterek şiirinde imaj kullanmıştır. Diğer yandan denizin derinliğindeki gizem ve keşfedilmeyi bekleyen dünyası ile de kendisini özdeşleştirmiş olabilir. Şiirin devamında ise şairin derinliğini, karşısındakinin fark etmeyişi ya da önemsemeyişini hissediyoruz. Aynı zamanda şairin anlaşılmayı, görülmeyi bekleyen o ince yapısının yanında yüzeysel bir ilişkinin varlığını da sezdim.
Edip Cansever Şiirlerinde İmaj Kullanımı
“Yaşayanlar iyi bilir, yaşamak
Bir altın fesleğeni kanatmaktır biraz
Ruhlarında büyüyen…”
Çarpıcı ve kendine özgün dizelerin sahibi Edip Cansever‘in “Oyun Oynayanlar” şiirinde kullandığı imajlar da oldukça dikkat çekici. Edip Cansever, çiçek imgelerini şiirinde sık sık kullanmıştır. Kullanılan “altın fesleğen” imgesinde çiçeğin dokununca gelen hoş kokusu ve bir yıl boyunca hep yeşil kalışı özelliği akla gelir. Fesleğenin altınla birlikte anılması ise fesleğeni yüceltmesinin yanında onu metalaştırmıştır da. Devamında gelen ifadeyle de birleştirince yaşamın hoş kokulu günlerinin yanında kanayan günlere de sahip olduğu düşünülebilir. Yaşamak, altın gibi değerli ve kıymetlidir aynı zamanda geçici ve acılı anların da ev sahibidir. Bu hayatı yaşıyor olmak, içinde olarak ona temas ederek hoş kokusuyla kanayabilme cesaretinde bulunmaktır. Şiiri okuduğumda içimde uyanan düşünce tam olarak bu oldu. Edip Cansever‘in şiiri, kullandığı imgelerle can bulur. Şiiri öylesine ince, öylesine anlam doludur ki… İmgelerini bir nakış gibi işler özenle.
Şiirde Sembol
Şiirde sembol kullanımı, soyut bir kavramın somut bir simgeye dönüşmesiyle oluşur. Bir kavramın; bir düşünceyi, hissi veya duygu temsil etmesi gibi kullanılan sembol; geçmişte yaşanan bir olaya da gönderme yapabilir. Şiirde kullanılan sembollerle şiir, sıradanlıktan kurtulur. Semboller, şiire farklı bir boyut katar.
Sembol oluşturma çabası sanatta çok önemli bir yer tutar. Sanatın en önemli araçlarındandır semboller. Çünkü semboller, iç dünyanın dış dünyadaki işaretlere dönüşmesidir. Sembol kullanarak sözcüğü zihnimizde farklı bir bedene kavuştururuz adeta. Şairler de kullandığı semboller sayesinde şiirinde okuyucusuna daha derin hisler bırakır.
Semboller ortak bir bilincin ürünü olabileceği gibi kişisel oluşturulan simgeler zamanla bireysel simgelere dönüşerek karşımıza çıkar.
Ahmet Haşim Şiirlerinde Sembol Kullanımı
“Ağır, ağır çıkacaksın bu merdivenlerden,
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,
Ve bir zaman bakacaksın semâya ağlayarak…”
Ahmet Haşim‘in en bilinen şiirlerindendir “Merdiven“. Kullandığı semboller aracılığıyla hayatı düşündürür bize. Şiirde bahsi geçen “merdiven” hayatı simgeler. Hayatın yorucu ve basamaklarla dolu yapısı akla gelir. Merdivenin hayatı simgeliyor olması oldukça manidar bir kullanım olmuştur. Diğer yandan yapraklar da geride bıraktıklarımızı, geçmiş günleri sembolize eder. Haşim’in sembolleri tabiattan ilham alarak kullanması da şiire ayrı bir güzellik katmıştır. Şiirin devamında geçen “semâ” ifadesi ise ruhsal bir arayışı, içsel boşluğu, hüznü, özlemi simgeler diyebiliriz.
Hayat yolculuğumuz; bir merdiveni çıkmak gibidir. Elbet bazen yorulur, zorlanırız. Geçmişin izlerini de bu basamakların gerisinde bırakırız. Haşim, bizlere yaşam üzerine duygusal bir derinliğe sahip şiirler bırakmış.
Munis Faik Ozansoy Şiirlerinde Sembol Kullanımı
“Güller ki bütün mevsim usanmış kanamaktan,
Güller ki, bakıp yollara, beklerdi hazânı;
Güller gibi aylarca hayâl ettim, uzaktan,
Yaprakların altın gibi savrulduğu ânı.”
Munis Faik Ozansoy, “Hazâna Vedâ” şiirinde klasik sembollerle de eşsiz bir şiir ortaya çıkarmayı başarmıştır. Dizelerde geçen daimi olarak güzel ve gösterişli olan “gül” sembolü kullanılmıştır. Gül, tıpkı bülbül gibi kanayıp acı çekmekte ve bitişi, değişimi hatta ölümü sembolize eden hazânı beklemektedir. Şair usanmış gül ile kendisi arasında bir özdeşim kurar. Yaşamın geçiciliği, kayıplar ve acılar geleneksel semboller kullanılarak anlatılır.
Sezai Karakoç Şiirlerinde Sembol Kullanımı
“Monna Rosa, siyah güller, ak güller;
Gülce’ nin gülleri ve beyaz yatak.
Kanadı kırık kuş merhamet ister;
Ah senin yüzünden kana batacak,
Monna Rosa, siyah güller, ak güller!”
Efsaneleşmiş eserlerin sahibi Sezai Karakoç, inşa ettiği şiirinde pek çok sembol kullanmıştır. Sezai Karakoç’un Mona Rosa‘sında da yine Divan Edebiyatındaki gül sembolü yeni anlamlarla can bularak karşımıza çıkar. Sevdiğine Mona Rosa diye seslenir şair. “Rosa” kelimesiyle de sevgiliyi gül ile özdeşleştirir. Divan Edebiyatının ana temalarından olan gül ile bülbüle bu şiirde gönderme yapılır. Divan Edebiyatındaki aşığa yüz vermeyen sevgili bu şiirde de kendini gösterir. Gül sevgili, bülbül ise aşıktır. “Kanadı kırık kuş” ifadesinde gül ile bülbüle gönderme yapılarak aşığın acı çeken hali vurgulanır. Geleneksel simgelere kalemiyle can vermiştir Karakoç.
Kaynakça
“Sanat Eserinde İmgecilik ve Edip Cansever’in Şiirinde Gerçeküstü İmgeler”. atauni.edu.tr. Web. 25.09.2024
“Munis Faik Ozansoy’un Şiirinde Sembol ve İmge”. arastirmax.com. Web. 25.09.2024
“Şiir Sanatında İmajın Yeri-Önemi ve Bunun Cemal Süreya’nın Şiir Dünyasına Uygulanması”. Tarık Özcan. Web. 26.09.2024
“Edip Cansever’in Şiirlerinde Çiçek İmgeleri”. dergipark.org.tr. Web. 26.09.2024
“Sezai Karakoç’un Şiirlerinde Öne Çıkan Dini Semboller”. Mehmet Şahin Yavuzer. Web. 26.09.2024
“Sezai Karakoç’un Şiirlerinde Simge Kurgusu ve Görüntü Düzeyleri”. dergipark.org.tr. Web. 27.09.2024
“Ahmet Haşim’in Şiirlerinin Sembolizm Açısından Yorumu”. degipark.org.tr. Web. 27.09.2024
