Sanat ve sanatçı arasındaki bağı anlatabilecek onlarca kelime vardır. Bunlardan biri ilhamdır diyebiliriz. Sanatçı sanata dair olanı yaratabilmek ve bulabilmek için çok farklı şeylerden ilham alarak yaratıcı gücünü ortaya çıkarır. Bazı sanatçılar doğadan, bazıları toplumdan ilham alabilir. Hem biçimsel farklılıklardan hem de ele alış ve sanatçılar arası gözlem farklılıklarından sanat akımları doğmuştur.
M.C. Escher da ilhamını matematikten ve daha çok onun bir alanı olan simetriden almıştır. Bir sanatçının ilham alacağı ya da yaratıcılığını kazanması belli deneyimlerin ürünü olarak ortaya çıkabilir. Yaşadığı şehir, karşılaştığı kişiler, yaşadığı dönemin toplumsal ve tarihi dokusu deneyimlerini şekillendirmiş olabilir. O halde sanatçımızın hayatını kısaca ele alarak, varsayımlarımızın ne ölçüde doğru olabileceğini yordayabiliriz. Bu sayede onun baskı ressamları ve matematikçiler için bir ekol haline nasıl geldiğini de anlama şansı elde ederiz.
Hayatı
“Bilim eğitiminden yoksun olmama rağmen, kendimi sanatçı arkadaşlarımdan daha çok matematikçilere yakın hissettim”. M.C. Escher
1898 yılında Hollanda’da doğan sanatçının okul hayatı pek de parlak değildi. Hem ressam hem de grafik sanatçısı olarak bilinen M.C. Escher, okul hayatını grafik üzerine yönlendirerek devam etti. Bu kararı almasında çizimlerini gösterdiği grafik öğretmeni Samuel Jessurun De Mesquita yönlendirici olmuştur. Öyle ki, De Mesquita, Escher’e, bildiği bütün ahşap baskı tekniklerini öğretmiştir. Çalışması için bir mekan sağlamış ve yeteneklerinin gelişmesi için onu elinden geldiği kadar desteklemiştir.
Escher, grafik bölümünden mezun olduktan sonra İtalya’ya giderek burada birçok çizim yaptı. 1922’de gerçekleştirdiği birkaç yıllık İspanya gezisi ardından tekrar İtalya’ya döndü. 1924 yılında hayatını birleştirdiği Jetta Umiker ile Roma’da uzun yıllar yaşadı. Escher’in eşini resmettiği eserlerinden biri:
İtalya, sanatçının eserlerinde oldukça iz barındıran ve sanat hayatını etkileyen bir ülke olmuştur. Ne var ki, 1935 yılında yükselen faşist hareket nedeniyle ailesiyle birlikte İsviçre’ye taşınmak durumunda kaldı. Çok sevdikleri İtalya gibi İsviçre’yi sevemeyen aile, Akdeniz seyahatlerine çıktı. Bu geziler sanatçıyı ve eserleri etkiledi. Akdeniz gezisi sonrasında Alhambra’yı ikinci ziyaretinde, Alhambra Sarayı’nın kendisi üzerindeki etkisini “gördüğüm en zengin ilham kaynağı” ifadesini kullanarak belirtmiştir.
1937 yılında kardeşi Berend, onu matematiğe yönlendirdi ve Escher’i matematikle tanıştıran kişi oldu. Yaşamı boyunca pek çok kez ikamet değiştirmek zorunda kalan sanatçı, bu kez de 1937’nin sonlarına doğru ailesiyle Belçika’ya taşındı. Ancak, 1941’de Alman işgali yüzünden ailesiyle beraber Belçika’dan Hollanda’ya kaçmak zorunda kaldı.
1950’lerin ortalarında ilgisi, sonsuzluğun tasvirine kaydı. Bu ilgiyi 2 boyutlu düzlemlerde tasvir etti. Daha sonra 1958’de tanıştığı Coxeter‘in çalışmaları Escher’in birçok eserine ilham kaynağı oldu. Onun bir makalesinde ele aldığı ve makaledeki şekillerde kullandığı hiperbolik “mozaik benzeri şekillere” (tesselation) ait kurallardan etkilendi. Bu kuralları temel alan çalışmalarından biri olan“Çember Sınırı I” eserini yaptıktan sonra Coxeter’e teşekkürlerini, çalışmasının bir kopyasını göndererek gösterdi. Bu yıllarda 2 boyutlu ve 3 boyutlu öğeleri aynı anda içeren birçok çalışmaya imza attı. Sanata farklı bir yaklaşım getiren Escher büyük bir üne kavuştu. Escher, 1972 yılının 27 Mart günü vefat etti.
Escher yaşamı boyunca 448 litografi ve 2000’in üzerinde çizim yapmıştır. Eserleri beş ana dönemde incelenebilir.
Beş Dönem
Erken dönem çalışmaları diyebileceğimiz 1925’e kadar olan çalışmalar ilerleyen dönemdeki eserler için ipucu vermekle beraber perspektif açısından daha basit ve ilksel olarak yorumlanabilir.
1925’ten 1935’e doğru eserler daha karmaşık bir biçimde ele alınmıştır. Sanatçının tanınmasında önemli bazı baskı ve litografi çalışmaları bu zaman diliminde ortaya çıkmıştır. 1928 olarak bilinen oluşturulma yılı ile Tower of Babel isimli çalışma:
1941’e kadar olan, İsviçre ve Belçika’da yaptığı eserleri başka bir dönem oluşturur. Bu döneme damgasını vuran eserleri daha sonraları çok ünlenecek olan simetrik çalışmalarıdır. Aynı zamanda bu dönemde yaptığı eserleri incelendiğinde şu kanıya varılabilir: Escher, Belçika ve İsviçre’den daha çok Akdeniz seyahatlerinden etkilenmiş ve bu etkilenişini eserlerine bir şekilde yansıtmıştır. Bu dönemde yaptığı ünlü eserlere şu örnekler verilebilir; Metamorphosis I (1937), Day and Night (1938), Sky and Water I (1938) ve Metamorphosis II (1940).
1954’e kadar, Hollanda’da geçirdiği bir sonraki dönemde güçlü 3 boyutlu eserler de yapmıştır. Bu dönemdeki eserlerin bir kısmında 2 boyutlu ve 3 boyutlu ögelerin bir arada kusursuz bir biçimde bağlantılı olarak bulunduğu görülür. İki boyutu bir arada kullanabilmesi sanatında imzası olabilecek güçlü izlerin ona atfedilmesine neden olmuştur. Ayrıca bu dönem, sonsuzluk kavramı üzerine ilk eserlerini verdiği bir dönem de olmuştur. Bu dönemdeki bazı ünlü eserleri şunlardır: Reptiles (1943), Up and Down (1947), Drawing Hands (1948), House of Stairs (1951) ve belki de gelmiş geçmiş en ünlü eseri olan Relativity (1953).
1972’deki ölümüne kadar olan son döneminde ününün zirvesindedir. Pek çok sanatçı gibi yılların birikimiyle oluşturduğu sanatçı kimliği ve kendine özgü tarzı bu ünün oluşmasını haklı kılar. Bu dönemde yaptığı eserler hayatı boyunca yaptığı belki de en kompleks ve en başarılı eserlerdir. Bu eserler arasına, Convex and Concave (1955), Rind (1955), Bond of Union (1956), Waterfall (1961), Moebius Strip II (1963), Metamorphosis III (1967-1968) ve en son eseri olan Snakes (1969) gösterilebilir.
Escher’ın Sanatını Kavramlarla Açıklamak
Matematik
Sanatçı matematikle bir şeyler yaratma kaygısını taşımıyordu. Onun ilgisi ve hayal gücü matematik tarafından kurgulanıyordu. Matematiğin sağlayabileceği pek çok şeyin farkında olan sanatçı; illüzyonu, simetriyi, fraktalı, yansıtmayı, optiği ve geometriyi eserlerinde matematikten alabileceği tüm verimi kullanarak işledi.
Düzlemi Bölmek
1958’de “Düzlemin Düzenli Bölümlendirilmesi” adlı eserini yayınladı, bu eserinde matematik ile ilgili söylediği ifadeler:
“Matematiksel çerçevede, düzlemin düzenli bölümlendirilmesi teorik olarak tartışılmaktadır. …Bunun anlamı, düzlemin düzenli bölümlendirilmesinin tamamen matematiksel bir sorun olması mıdır? Benim fikrime göre, değildir. [Matematikçiler] Geniş bir alana açılan bir kapıya sahipler; fakat kendileri bu kapıdan geçmediler. Doğalarının bir gereği olarak, arkasında uzanan bahçeden daha çok, kapının açık olup olmaması ile ilgilendiler.”
Belirlenen birkaç motifin birbirinin üzerine gelmeden ve aralarında boşluk kalmadan düzlemi doldurabilmesi için yaptığı tasarımları da olan sanatçı; genellikle hayvan figürlerini bu teknikte kullanmayı tercih etmiştir. Bu teknikle ele aldığı ve hiperbolik düzlem kullandığı Circle Limit (Çember Limiti) serisi vardır. Hiperbolik düzlem Öklid olmayan geometrilere örnek olarak Poincare tarafından geliştirilmiştir. Poincare hipotezi etrafında incelenir.
Metamorfozlar
Doğadaki değişim, başkalaşım anlamına gelen metamorfozlar; sanatçının eserlerinde düzlemdeki düzenliliği bozmadan sürekli deforme edilen şekiller birbirine dönüştürülerek verilmiştir. Öyle ki, gecenin gündüze veya balıkların kuşlara dönüştüğü pek çok eseri görmek mümkündür. Yüzey ve figürler birbirine karışmaz, figürler arası bir dönüşüm görülür.
Paradokslar
M.C. Escher’in eserlerinde dikkat çeken bir diğer nokta da döngüsel hareketliliktir. Nesneler arasındaki sonsuzluk ilişkisi yukarı ve aşağı yönleri etrafında kurgulanmıştır. Bu sayede bir paradoksun içinde hissettiren çizimler ortaya çıkar.
Sanatçının matematik ile kurgulanmış eserlerini gören pek çok sanatseverin görsel hafızasına bu eserlerin akıcılığı ve güçlü yapısı kazınacaktır. Sanatçı, matematikçiler üzerinde de eserlerine yönelik bir çekim atmosferi yaratmıştır. Öyle ki, eserleri pek çok matematikçi tarafından tartışılmaya ve incelenmeye değer görülmüştür.
Sanatçının diğer birkaç eseri ile sizi baş başa bırakıyoruz:
Dokulu Kağıt Üzeri Litograf
Dokulu Kağıt Üzeri Litograf
KAYNAKÇA:
https://www.herkesebilimteknoloji.com/slider/unlu-ressam-escher-resmin-de-matematikcisi
https://www.istanbulsanatevi.com/category/sanatcilar/soyadi-e/escher-mc/
http://elyad.baskent.edu.tr/pivolka/pivolka05-ek.pdf
