İnsanlığın varoluşundan bu yana duygular, insan davranışlarının ve deneyimlerinin önemli bir parçası halindedir. İnsan olarak duygusal varlıklarız. Günlük hayatta verdiğimiz duygusal tepkilerimiz, yaşamımızı etkileyen birçok faktörden kaynaklanabilir ve bizleri de farklı duygusal durumlarla karşı karşıya getirebilir. Duygularımızın karmaşıklığını ve çeşitliliğini anlamak için birçok teori geliştirilmiştir. Geliştirilen bu teorilerden biri olan Plutchik’in Duygu Çarkıfeleği teorisine gelin yakından bakalım.
Robert Plutchik Kimdir?
1927 yılında Amerika’da doğan Robert Plutchik, duygusal teori ve duygusal zeka konularında tanınmış bir psikologdur. Duygusal teorisi ile özellikle duyguların yapısını, evrimsel kökenini ve işlevini anlamaya odaklanmıştır. Bu alanda birçok çalışmalar ortaya koyan Plutchik’in çalışmaları, duygusal teori ve duygusal zeka konularında önemli bir katkı olarak kabul edilmektedir.
Duyguların Kökenleri: Duygu Çarkıfeleği
Plutchik, 1980’lerde insan duygularını ve bu duyguların evrimsel kökenlerini anlamak için ‘’Duygu Çarkıfeleği“ni geliştirmiştir. Bu çarkıfelek, sekiz temel duyguyu gösteren bir daire şeklindedir. Geri kalan duygularda bu sekiz temel duygu çevresinde oluşmaktadır. Plutchik, bu duyguların evrimsel süreçlerle ortaya çıktığını ve insanların çevreleriyle etkileşimlerinde hayatta kalmalarına yardımcı olduğunu iddia eder.
Gelin şimdi de bu sekiz temel duygunun ne olduğuna ve Plustchik’in Duygu Çarkıfeleği’nde nasıl konumlandırdığına bakalım;
- Sevinç
- Güven
- Korku
- Şaşkınlık
- Üzüntü
- Tiksinme
- Öfke
- Beklenti
Bu sekiz temel duygu, insan davranışlarının ve tepkilerinin temel taşlarıdır. Plutchik, duyguları sekiz’e ayırmakla kalmamış, ayrıca; üçlü seviyelere de ayırmıştır. Yani, her bir temel duygunun üç ayrı seviyesini içeren üçlü gruplamalar yaratmıştır. Çarkıfeleğin ortasında bulunan duygular sekiz temel duygu kalıplarıdır. Her bir gruplamadaki en dış kısım ise bir duygunun en hafif seviyesine karşılık gelirken en içteki kısım ise en yoğun seviyesidir. Örneğin; bu durumda kaygı, korkunun en hafif seviyesi olarak kabul edilirken; dehşet en yoğun seviyesi olarak kabul edilir. Hayret – şaşkınlık – dikkat dağılması, iğrenme – tiksinme – sıkıntı, coşkunluk – sevinç – sükunet… gibi örneklerle genişletilebiliriz.
Duygu Çarkıfeleğinde Zıt Duygular
Plutchik’in Duygu Çarkıfeleği’nde bir de zıt duygular bulunur. Örneğin; çarkıfeleğin en hafif seviyesinde bulunan sıkıntı duygusunun karşı konumunda bulunan kabulleniş bu duygunun zıttıdır. Tabii ki de, bu duyguların zıt olmalarına kesin gözüyle bakamayız. Deneyimlerimiz ve tepkilerimiz aslında bunları belirler.
Duyguları yapraklara benzetmek için kullanılan bir diğer terim ise ikililer olarak adlandırılmıştır. İkililer, iki yaprağın birleşimi olarak nitelendirilen duygusal kombinasyonlardan oluşur. Örneğin; çarkıfeleğin, sekiz temel duygulardan ikisi olan öfke ve tiksinmenin bir araya gelerek küçümsemeyi oluşturduğunu gözlemleyebiliriz. Plutchik, bu benzetmeyi insan duygularının karmaşıklığını ve çeşitliliğini vurgulamak için kullanmıştır. Her bir duygu tek başına bir yaprak gibi görünse de, aslında duygularımızın çeşitli kombinasyonlarıyla çok daha derin ve karmaşık bir şekilde bir araya geldiğini anlatır.
Sonuç
Plutchik’in Duygu Çarkıfeleği’ni kişisel hayatımıza uyarlamak istersek duygusal deneyimlerimizi anlamamıza ve duygusal zekamızı geliştirmemize yardımcı olabilir. Ancak bu çarkıfeleğin sadece bir başlangıç noktası olduğunu ve duyguların karmaşıklığını tam olarak kapsamadığını unutmamalıyız. Çünkü duygusal deneyimlerimiz; kişisel geçmişimiz, kültürel etkiler ve diğer faktörler tarafından şekillenir.
Sonuç olarak Plutchik’in Duygu Çarkıfeleği, insan duygularının evrimsel kökenlerini ve temel yönlerini anlamamıza yardımcı olan bir teoridir. Her bir duygu; hayatta kalma, sosyal bağlantılar, korunma ve öğrenme gibi farklı işlevlere sahiptir. Kendi duygularımızın karmaşıklığını tam olarak anlamak için kendi içimizde daha derine inmeli ve duygularımızı sorgulamaktan ve onlarla yüzleşmekten kaçınmamalıyız.
Kaynakça
- Plutchik’in Duygu Çarkıfeleği: Duygularınızın Kökenlerini Daha Yakından Tanıyın. Evrim Ağacı. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2023.
evrimagaci.org/plutchikin-duygu-carkifelegi-duygularinizin-kokenlerini-daha-yakindan-taniyin-5407 - Duygu Çarkının Yaratıcısı: Robert Plutchik. Uzayla. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2023.
uzayla.com/duygu-carkinin-yaraticisi-robert-plutchik/ - Plutchik’in Duygu Çarkıfeleği. Psikolektif. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2023.
psikolektif.com/unipsikolektif/plutchikin-duygu-carkifelegi/
Kapak görseli:self.com
