Robert K. Merton’un Gerilim Teorisi

Robert King Merton, modern sosyolojinin kurucularından kabul edilen ve kriminoloji alanında önemli katkılar sağlamış Amerikalı bir sosyologdur. Kriminoloji alanında ortaya koyduğu gerilim teorisi ile anomi, rol gerilimi ve sapma kavramlarına farklı boyutlarda  dikkat çekmiştir.

Robert K. Merton Kimdir?

Robert K. Merton, 1910 yılında Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Yoksulluk içerisinde büyüyen Merton’un, 1927’de ırk ve medya üzerine yapılan bir araştırmada yaptığı asistanlık onu sosyoloji ile buluşturdu. 1936 yılında Harvard’dan mezun olduktan sonra yüksek lisans ve doktora derecelerini elde etti. Tulane Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nde profesör ve bölüm başkanı oldu. 1957’de Amerikan Sosyoloji Derneği’nin başkanı seçildi. 2003 yılında ise vefat etti. Sosyolog olarak anomi kavramını yeniden değerlendirmeye alması ile suç sosyolojisine katkı sağladı.

Anomi

Emile Durkheim, anomi kavramını toplumda yaşanan kriz dönemleri veya geçiş süreçlerinde oluşan normların olmadığı bir hal olarak açıklar. Toplum ve insan arasındaki bağın zarar görmesi, kültürel ve ahlaki etkileşimin yok olmasına anomi denir. Anomi, suç sosyolojisi alanında yapılan çalışmalarda çoğunlukla kullanılan bir kavramdır. Durkheim, anomi durumunda normsuzluk ile tehlikelin hallerin oluşabileceğini öne sürmüştür.

Merton, 1930’lu yıllarda ABD’de yaşanan ekonomik krizin toplumdaki etkileri üzerinde durmuş ve Toplumsal Yapı ve Anomi adlı makalesinde anomi kavramını yeniden değerlendirmeye almıştır. O, toplumda yaşanan problemlerin biyolojik dürtülere bağlanması düşüncesine karşı çıkmış, kültür hedefleri ve kurumsallaşmış araçlar olmak üzere iki faktör ileri sürmüştür. Merton, anominin toplumda kültürle belirlenmiş olan hedeflere ulaşmak için olanaklar ile olan bağın yok olması durumunda ortaya çıktığını savunur. Bu durumlarda bireyler hedeflere ulaşmak için toplumda uygun görülmeyen davranışlarda bulunabilirler. Özetle Merton, anomi ile sapkın davranışlar arasında olan ilişkiyi vurgular.

Gerilim (Strain) Teorisi

Merton, Gerilim Teorisi ile toplum içerisinde kabul edilen kriterler doğrultusunda oluşan hedeflere ulaşmak için bireylerin karşılaştıkları kısıtlı imkanların sapmaya yönelme eğilimi oluşturduğunu savunur. Sosyal hayat içerisinde bulunduğumuz her konum toplum tarafından belirlenmiş hedefleri barındırır. Bu hedeflere ulaşmak için bireyin mevcut olanaklarında yaşadığı yetersizlik ‘gerilim’ oluşturur. Bu süreç kişinin toplum ile bağ kurmasına veya sapma ile toplumdan uzaklaşmasına neden olur. Merton, insanların karşılaşabileceği gerilimlere tepkilerini beş tip ile ele alır:

• Uyum: İnsanlar, toplum içerisinde kabul edilmiş hedeflere ulaşma çabası ile toplumda kabul gören meşru yolları takip ederler. Genel olarak normlar ile uyumlu ve var olan düzene bağlı kalırlar.
• Yenilikçi: Bireyler, toplumun belirlediği hedefleri kabul eder ama bu hedeflere ulaşmak için meşru olmayan yöntemler kullanırlar. Bu durumda genelde sosyal hayatta dezavantajlı pozisyonda olan bireyler, bulundukları sosyal sınırları değiştirmek amacıyla farklı seçenekler ararlar.
• Ritüalizm: İnsanlar normlar içerisinde yaşar ve herhangi bir meşru olmayan yola başvurmazlar. Çünkü toplumun belirlediği başarı hedefini kabul etmez ve bunun için çabalamazlar.
• Geri çekilme: Bireyler, sosyal hayat içerisinde belirlenmiş hedefleri ve bu hedeflere giden meşru yolları reddederler. Bunun sonucunda sosyal hayattan uzaklaşır ve toplum tarafından sapkın olarak görülürler.
• İsyan: İnsanlar, geri çekilmede olduğu gibi hedefleri ve hedefe giden meşru yolları reddederler. Bunun yerine kendi hedeflerini ve değerlerini koyarlar. Düzenin değişmesi düşüncesiyle hareket eder ve devrimci grup sınıfını oluştururlar.

Sapma

Robert Merton, anomiyi yeniden değerlendirmesinde kurduğu ilişkiler ile kültür ve toplumsal yapının arasında oluşan ayrımlara dikkat çeker. Ona göre; bu durum bozuk işlevsel sonuçlara ve bu da sapmaya neden olabilir. Sapma daha özelde oluşuyorsa suçu toplumsal boyutlarıyla ele alması Merton’un önemli katkıları arasındadır. Normsuzluk içerisinde olan bireyin toplum ile bağının kopması sonucu sapma eğilimi göstermesi Merton tarafından gerilim teorisi ile açıklanmıştır. Bireyin toplumun kriterleri doğrultusunda oluşmuş hedefler ve bu hedeflere ulaşma süreçlerinin oluşturabileceği durumları ortaya koyarak özelde oluşan sapmanın toplumsal boyutlarına dikkat çeker. Bu durumda hedef, araç ve fırsat arasında gerçekleşebilen uyumsuzluklar, bireyi toplumsal normların dışına atarak sapma eylemine yakınlaştırır.

Merton’un teorisi için suç ve sapkınlığı toplumsal tabakalaşma üzerinde ele alması, çalışmalarda cinsiyetçi tutum gösterilerek araştırmalarda kadınlara yer verilmemesi ve işlevselci teorinin sapkınlık durumunu siyasi boyutlardan ayırarak değerlendirdiğine yönünde eleştiriler bulunuyor.

Kaynakça

Gonzalez,Ana. ‘Robert King Merton’.sonria.05.01.2016. Web. 16 Aralık 2024.

Tosun, Ezgi: ‘Émıle Durkheım ve Robert Merton’da Anomi Kavramı’. Sosyolojik Müdahale. 23.06.2021. Web. 16 Aralık2024.

Yıldırım, Ömer. ‘Anomi ve Sapma Nedir?’. Felsefe.04.05.2020. Web. 16 Aralık2024.

Yıldırım, Ömer. ‘Emile Durkheim ve Anomi Kavramı: Anomi Nedir?’. Felsefe. 04.11.2019. Web.20Aralık 2024.

Yüksel, Mezher ve diğerleri. Fuat Gülpınar. Suç Sosyolojisi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi,2019.

Kapak Görseli: sonria.com