Tarihin en usta ressamlarından olan Leonardo Da Vinci tarafından yapıldığı sanılan, geçmişi bilinmezliklerle dolu, hakkında çokça ihtilaf bulunan, 450 milyon dolarlık satış fiyatıyla dudak uçuklatan bir tablo… Salvator Mundi, yani Dünyanın Kurtarıcısı. Bu eserin esrarengiz hikayesini gelin birlikte inceleyelim!
Öncelikle Rönesans’ın bel kemiği olan sanatçıdan kısaca bahsedelim.
Leonardo di ser Piero da Vinci (1452 – 1519)
15 Nisan 1452 yılında İtalya’nın Vinci kasabasında doğmuştur. Her ne kadar başladığı işi bitirmekte zorlanması ve istikrarsızlığıyla bilinse de dehası ile herkesi kendine hayran bırakmıştır. Bir çok farklı ilgi alanı vardır ancak tek tutkusu olan resimde kök salmayı başarmıştır. Ustası Verrocchio‘nun atölyesinde çıraklık yaparken, yeteneğiyle ustasını da kendine hayran bırakmayı başarmış bir dahidir. Vinci bu atölyeden ayrıldıktan sonra, ondan çoktan haberdar olan yeni Milano dükü Ludovico Sforza, Leonardo’nun onlarca kabiliyeti arasından yaptığı müziğe mest olarak 1469’da onu sarayına almış ve sarayda istediği her alanda çalışabilmesine olanak tanımıştır.
Leonardo’nun anatomi bilgisi de üst düzeydedir; bunun altında yatan en önemli sebeplerden biri Rönesans’ın en aydın anatomi hocalarından olan Della Torre ile tanışmasıdır. Beraber kadavralar üzerinde çalışıp bir anatomi kitabı çıkardıkları da bilinmektedir. Yaptığı tablolarda bu konudaki yeteneği açıkça görülmektedir. Kas, iskelet çizimlerindeki orantı ve gerçekçilik şüphesiz hem anatomi hem matematik, geometri ve altın oran konusundaki bilgisinden kaynaklanmaktadır.
Yaptığı tablolar zaman zaman kendi ününün dahi önüne geçmiştir, Son Akşam Yemeği(1495-1498) ve Mona Lisa(1503) eserleri buna örnektir. Da Vinci 1519 yılında hayata veda etmiştir. Yaşamı boyunca farklı alanlarda verdiği eserler ve yaptığı işlerle adından sıkça bahsettirmiş, Rönesans dehası olarak tarihe geçmiştir. Yaptığı çalışmalarla ilham kaynağı olmaya devam etmekte. Günümüzde Leonardo hala birçok sanatçının yolunu aydınlatırken, biz de Leonardo’ya atfedilen ama bir türlü aydınlatılamayan bir tabloyu inceleyeceğiz.
Gizemli Bir Tablo: Salvator Mundi (Dünya’nın Kurtarıcısı)
Erkek Mona Lisa, Son Leonardo, Kayıp Leonardo, Dünyanın en pahalı eseri, Dünyanın en tartışmalı eseri… Bunlar Salvator Mundi için söylenenlerin yalnızca bir kısmı.
İsa tasviri sağ eliyle kutsama işareti yaparken, sol elinde tuttuğu kristal küre de kurtarmakta olduğu dünyayı simgeler. Öncesine ait fazla bir bilgi bulunmayan eser 2005 yılında New Orleans‘ta küçük bir müzayede evinde ortaya çıkmış ve sanat dünyasında yaşanan en umulmadık hikayeyi başlatmıştır. İlk bakışta, uzmanlarca resmin orijinalinin üzerine farklı zamanlarda boyama yapıldığı belirlense de büyük bir kısmına hiç dokunulmadığı tespit edilmiştir. Bu da tablonun Leonardo tarafından mı yoksa ona yakın olan öğrencileri tarafından mı yapıldığının belirlenmesi noktasında belirsizlik oluşturduğundan, tablonun yolculuğu müzayede evinden çıktıktan sonra devam eder ve sanat eseri konservasyonu alanının en iyilerinden olan Profesör Dianne Modestini‘ye ulaşır. Dianne Modestini; tablo üzerinde çalışmaya başlar ve üzerinde sonradan yapılmış olan boyaları temizler. Temizlediğinde ise eserin orijinal halinin uğradığı tahribatın çok fazla olduğunu ve tablonun ortasında, resmin üzerine yapıldığı tahtadan kaynaklanan büyük bir çizik olduğunu görür.
Modestini resim üzerinde çalışmalar ve düzeltmeler yaparken, baş parmağın ilk etapta farklı bir pozisyonda çizildiğini, sonradan düzeltilerek şimdiki haline getirildiğini görür. Pentimenti denilen bu işleme, genellikle bir kopyada rastlanılmayacağını söyler. Ve Salvator Mundi’nin ağız bölgesinin, Mona Lisa’daki dudak ayrıntısıyla aynı teknikle yapıldığını da fark edince tablonun Leonardo‘nun elinden çıkmış olduğuna kanaat getirir.
Leonardo’nun diğer eserleri hakkında detaylı onlarca belge varken bu tablonun bir anda ortaya çıkmış olması, eser hakkındaki şüphelere sağlam bir dayanak oluşturur. Kökenine dair yapılan araştırmalarda 1600 ve 1900’lü yıllarda Salvator Mundi’ye ait olabileceği düşünülen kanıtlar olsa da kesinlik taşımamaktadır. Eser hakkındaki belirsizlik devam ettiğinden, Ulusal Galeri‘de tabloyu incelemeleri için Leonardo hakkında en bilgili akademisyenler davet edilse de ne yazık ki burada da görüşler ikiye ayrılır. İhtişam ile sadeliğin bir aradaki uyumunun ancak Leonardo tarafından yapılabileceğini söyleyenlerin yanında, Leonardo üzerine çalışan eksperlerden bazıları tekniğin Leonardo’ya ait olmadığını söylemiştir. Örneğin Jacques Franck isimli Leonardo eksperine göre Salvator Mundi’nin elleri yanlış çizilmişti ve anatomi konusunda bu kadar usta olan bir ressamın böyle bir hata yapması mümkün değildi.
Tablo üzerinde yapılan restorasyon sebebiyle, eserin büyük ölçüde Dianne Modestini’nin elinden çıktığı eleştirileri bile yapıldı. Ancak Ulusal Galeri bir süre sonra tablonun o zamanki sahiplerini arayarak, kimseden böyle bir görüş birliği çıkmadığı halde, tablonun Leonardo’ya ait olduğuna karar verildiğini söyledi ve yapılan sergide de Leonardo’ya ait olarak isimlendirildi. Kimi koleksiyonculara göre üzerinde bu kadar tartışma olan bir eserin sergilenmesinin tek amacı müzeye olan ziyaretlerin artırılmasıydı, yani maddi kazançtı..
2013 yılında Cenevre’de Yves Bouvier isimli iş adamı tarafından 75 milyon dolar’a alınan eser, iki gün içinde Dmitry Rybolovlev isimli koleksiyoncuya satılırken tablonun değeri 127.5 milyon dolar olarak belirlendi. Rybolovlev, sanat simsarı olan Yves Bouvier’den o zamana kadar 37 eser satın almıştı; ancak Salvator Mundi’nin esas değerinin 50 milyon dolar olduğuna dair çıkan haberlerle Yves tarafından kandırıldığı düşündü. Aralarında adeta bir yasal savaş başlattı ve Dmitry, Yves’ten aldığı tüm sanat eserlerini satmak istedi. Bunu da dünyanın en büyük müzayede evlerinden olan Christie’s aracılığıyla yapmaya karar verdi.
Rybolovlev’in koleksiyonunda Rene Magritte, Gustav Klimt, Paul Gauguin gibi sanatçılara ait kıymetli parçalar da bulunduğundan, müzayede evi belirsizlik içinde olan Salvator Mundi için de ilgi çekici bir tanıtım videosu yayınladı ve pazarlama kampanyasını en iyi şekilde yürütmekten çekinmedi. Erkek Mona Lisa terimi de bu kampanya kapsamında ortaya çıktı. Tanıtımlarla herkesin hafızalarına kazındı ve alıcısı için cazip bir tablo haline getirildi. 2017’de New York’ta müzayede düzenlendi. O zamana kadar bir müzayedede ulaşılan en yüksek fiyat 180 milyon dolardı ve Salvator Mundi 450 milyon dolar‘a satıldı. Telefondan gelen bu teklifi kimin yaptığı uzun bir süre gizli tutuldu. Salvator Mundi açık artırmasını buradan izleyebilirsiniz.
Şüpheli bir esere böyle bir ücret ödenmesine rağmen kimin aldığının gizli tutulması istihbaratın ilgisini çekti ve kara para aklama iddialarını gündeme getirdi. Sonrasında alıcının Suudi Prens Muhammed Bin Selman olduğu öğrenildi ve aynı dönemlerde Suudi Prens tarafından benzer fiyata alınan bir yat olduğu, Salvator Mundi tablosunun da bu yatta olduğu bilgisine ulaşıldı. 2018 haziranında detaylı inceleme için Louvre Müzesi‘ne getirildiği duyulan tablonun, 2019 yılında Leonardo’nun 500. ölüm yıldönümü sebebiyle Louvre Müzesi’nde düzenlenen sergide de olacağı konuşuluyordu. Bu tablo için serginin en son odası hazırlandı ama bir sergiye geleceği söylenip de gelmeyen eserlerin en ünlüsü Salvator Mundi oldu. İddiaya göre eserin sahibi, Salvator Mundi’nin Mona Lisa ile aynı odada sergilenmesini istedi ancak Louvre Müzesi ihtilaflı bir eseri Mona Lisa ile aynı seviyede göstermek istemedi ve bu yüzden Salvator Mundi sergiye ödünç verilmedi.
Sergiden sonra Dianne Modestini tarafından bir sanat tarihçisinde şans eseri görülen kitapta, Louvre Müzesi’nin Salvator Mundi tablosu üzerinde yaptığı detaylı inceleme ve bunun sonucunda da tablonun emin bir şekilde Leonardo’ya atfedildiği yazılıdır. 2017’de 450 milyon dolara satılmasından sonra bir daha görülmeyen eser, gizemini koruyarak ve her adımda yeni bir tartışmaya sebep olarak yolculuğuna devam ediyor. Hala ortada kesin bir veri ve belge bulunmuyor; bir yandan güçlü kaynaklarca Leonardo da Vinci’ye ait bir keşif olduğu söylenirken, alanında uzman bazı kişilerce ise 21. yüzyılın ortasında aniden ortaya çıkan bir eserin Leonardo’ya ait olamayacağı savunuluyor. 2017’den sonra görülmeyen eserin günümüzde bulunduğu yer konusunda hala kesin bir bilgi olmasa da, Suudi Prens tarafından yatta tutuluyor olması ihtimali, nemli bir yer olması sebebiyle uzmanlarca eleştiriliyor. Hakkındaki iddialar ve teoriler sürse de sanat yorumcusu Alexandra Bregman‘ın da dediği gibi, yıllar sonra bu tablonun Leonardo Da Vinci’ye ait olmadığı ortaya çıksa bile kendisine biçilmiş değer 450 milyon dolar olarak varlığını sürdürmeye devam edecek..
Şimdi hem hikayesiyle hem de karanlık fonunun etkisiyle gözlemcisini içine çeken bu eseri, Salvator Mundi – Tallis eşliğinde sizler de inceleyebilirsiniz.
KAYNAKÇA:
- https://www.christies.com
- Kayıp Leonardo, Andreas Koefoed. 13 Haziran, 2021.
- Sadık, Celil. Uygarlığın Ayak İzleri. İstanbul: Epsilon, 2019
