Sanat kimin içindir? Sanat toplum için mi yapılır yoksa sanat sanat için midir? Bu sorular uzun yıllardır sanat dünyasında çokça sorulmuştur. Hâlâ sanatın kimin için yapıldığı büyük bir tartışma konusu olsa da aslında sanat ve toplum birbirinden ayrılmaz bir ikilidir. Sanatı toplum için yapanlar sanata emek verdiklerini inkâr edemedikleri gibi, sanatlarını sanat için yapanlar da eserlerini topluma sunduklarını inkâr edemezler. Sanatın kimin için olduğu tartışılmaya devam ederken toplum için yapılan sanat çoğu zaman toplumsal sorunları da eserlerinde barındırmıştır. Şimdi toplumsal sorunların sanat eserlerindeki yansımalarına beraber bakalım!
Cinsiyet Eşitsizliği
”Erkekler kadınların onlara güleceğinden korkuyorlar. Kadınlar ise erkeklerin onları öldüreceğinden korkuyorlar.”
Margaret Atwood
İnsanoğlunun varolduğu andan beri cinsiyet eşitsizliği toplumsal bir sorun olmuştur. Erkeklerin kadınlar üzerinde kurduğu baskı, sanatın her dalında tepki görmüştür. Birleşmiş Milletler’e göre cinsiyet eşitliği en erken 2030 yılında gerçekleşebilecektir. Günümüzde bile kadınların hâlâ hayatta erkeklerin en az bir adım gerisinde olmaya zorlandığı toplum düzeninde sanat çok önemli bir yer tutmaktadır. Sanatın toplum için yapıldığı en önemli dönemlerden olan Pop Sanat Akımı döneminde Feminizm ve cinsiyet eşitsizliği hakkında sanat eserleri ortaya çıkmıştır.
Untitled (Your body is a battleground)
Barbara Kruger’in en ünlü eseri Untitled (Your body is a battleground) başlıklı, Başlıksız (Vücudunuz bir savaş alanı) olarak Türkçeye çevirilebilecek eseri feminist sanatın en önemli temsilcilerinden biridir.
Barbara Kruger Untitled (Your body is a battleground) isimli eserini 1989 yılında Washington’daki Kadınların Mart’ı etkinliğinde poster olarak kullanılması için yaratmıştır. Posterde ana figür olan kadın, fotoğrafta kameraya gözlerini dikerek sert bir yüz ifadesiyle poz vermiştir. Yüzü ise ikiye ayrılmıştır: Bir tarafı o zamanın fotoğraflarında olduğu gibi siyah beyazken diğer tarafı X-Ray ile görüntülenmiş gibi filtrelenmiştir. Fotoğrafın üzerinde ise kırmızı üzerine beyaz yazılarla “Vücudunuz bir savaş alanı” yazmaktadır.
Posterin yaratılma amacı kadınların kürtaj yapma hakkını desteklemektir. Bu nedenle fotoğrafın ikiye bölünerek filtrelenmiş olması kürtaj yanlısı olmayı ve olmamayı temsil etmiştir. Üzerindeki yazı ise kadın vücudunun bir savaş alanı olduğunu yani kürtajın savaş ve tarafların kadın vücudunu savaş alanına çevirdiğini anlatmaktadır. Bu posterde erkeklerin kadınların vücutları ve hayatları üzerinde söz sahibi olmaya çalışmaları anlatılmıştır. Kadın vücuduna uygulanan baskı, erkeklerin kadınlara uyguladığı toplumsal üstünlük eleştirilmiştir.
Irkçılık
“Irkçı bir toplumda ırkçı olmamak yetmez, ırkçılığa karşı olmalıyız.”
Angela Davis
Irkçılık insanların köle olarak kullanıldığı dönemlerden beri süregelen bir toplumsal sorundur. Özellikle Amerika’da siyahilerin uğradığı ayrıştırma sonucu dünyada sesini duyuran ırkçılık, aslında her ülkede her şartta gerçekleşmektedir. İnsanların ten rengi, gözlerinin şekli ve birçok fiziksel özelliği ırkçılığa uğramalarına sebep olmuştur. Sanat eserlerinde ise ırkçılık Pop Sanat Akımı döneminden sonra görünmeye başlamıştır. Bu dönemden önce ayrıştırılan insanlar alt ırk olarak görüldüğünden sanat eserlerinde çok az yer almışlardır. Daha sonrasında ise ırkçılığa uğrayan bireyler sanatta sesini duyurabilmeye başlamış ve ırkçılığı bir toplumsal sorun olarak sanata taşımışlardır.
The Three Races or Equality Before the Law
Francisco Laso’nun The Three Races or Equality Before the Law (Kanundan Önce Üç Irk ya da Eşitlik) adlı tablosu Pop Sanat Akımı döneminden önce ırkçılığı yansıtan nadir tablolardan biridir. Tabloda siyahi genç bir kadın, Hintli bir kız ve beyaz bir erkek çocuğu kart oynamaktadırlar. 1859 yılında yapılmış olsa da ırkçılığa aykırı bir eser olarak karşımıza çıkan bu tabloda iki “alt ırk” olarak adlandırılan kız ve “üstün ırk” olarak belirtilen bir oğlan çocuğu bir araya gelmiş ve oyun oynamaktadırlar. Beyaz çocuk evin hizmetçileri olan kızları birey yerine koyarak onlarla oyun oynamaktadır. Sanatçı bu dönemde yaptığı eserle ırk ayrımına aykırı bir görsel sunmuştur.
Göç
İnsanlar toplumsal hayata alışmaya başladığından beri aralarında anlaşmazlıklar boy göstermiştir. Bazı anlaşmazlıklar iki topluluğun kavgasına yol açmış ve gittikçe büyüyen kavgalar savaşlara dönmüştür. Savaşlar yirmi birinci yüzyılda; teknoloji, bilim, sosyal görüşler ne kadar ilerlerse ilerlesin devam etmektedir. Savaşlar yaşanmaya devam ettikçe de göç kaçınılmaz bir toplumsal sorun olarak karşımıza çıkmıştır. Sanat dünyasında savaşlar tema olarak çokça tercih edilse de bunun bir sonucu olan göçler resmedilmekten çok fotoğraflara yansımıştır.
Robert Capa: Israel 1948-50 Fotoğraf Serisi
Ünlü savaş fotoğrafçısı Robert Capa, İsrail’de iki yıl boyunca yaptığı savaş fotoğrafçılığı sürecinde göç konusuna çokça değinmiştir. İsrail’de yarattığı fotoğraf serisinde ise birçok göçmenin en çaresiz ve gerçek anlarını ölümsüzleştirmiştir. Bu fotoğrafta ise göçmen bir çift ve yanlarına aldıkları eşyalarıyla çaresiz bekleyişleri fotoğraflanmıştır. İnsanların alabildikleri tüm eşyaları ve umutlarıyla çıktıkları hayal yolculuğu sanatta resmedilemeyecek kadar acı olduğundan fotoğraflanmıştır.
Güzellik Algıları
Özellikle modellerin ve güzellik dergilerinin ortaya çıkışından sonra kadınlar üzerinde güzellik standartları uygulanması adına baskılar oluşturulmaya başlanmıştır. Güzellik üzerine kadınlara uygulanan baskılar yeni yeni sanata yansısa da birçok güzellik standardı erkekler tarafından yapılan tablolarda kadınlara dayatılmıştır. Günümüzde bir toplumsal sorun olarak kabul edilen gerçek dışı güzellik standartlarının kadınlara uyguladığı baskı sanatta henüz yerini sağlamlaştıramamıştır.
The Birth of Venus
Sandro Botticelli’nin en ünlü tablosu The Birth of Venus (Venüs’ün Doğuşu) tablosu sanatsal anlamda birçok yönden incelenmiştir. Ancak toplumsal bir sorunu temsil ettiği farklı bir bakış açısından açıklanabilir. Tablonun ana figürü olan Afrodit, güzellik tanrıçası, Botticelli tarafından yeniden yaratılmıştır. Bu tablodaki Afrodit figürü; uzun sarı saçları, zayıf vücudu, ince yüzü ile kadınlara yeni güzellik standartları oluşturmuştur. Afrodit’in bir erkek tarafından böyle resmedilmesi de bir toplumsal sorunun parçasıdır.
Kaynak:
“United Nations: Gender Equality and Women’s Enpowerment”. United Nations. Web. Erişim Tarihi: 07.06.2024
”Your Body is a Battleground | Arts | The Harvard Crimson”. The Harvard Crimson. Web. Erişim Tarihi: 07.06.2024
Kapak görseli: ”Why Is Art Important to Society.” Eden Gallery. Web. Erişim Tarihi: 07.06.2024
