Mitolojik anlatılar ve barındırdıkları fantastik ögeler, insanların düşünsel yaşamını yansıtan konularından ve öğretici özellikleri sebebiyle uzun çağlardan beri edebiyat ve sanatın vazgeçilmez bir unsuru olagelmiştir. Birçok sanatçı bu anlatılardan ilham alarak eserlerinde mitoloji figürlerini kullanmış, yaratıcılıklarını bu ilhamla ortaya koymuştur.
Mitolojik anlatılarda aşk, ihanet, kıskançlık ve savaş gibi insana ait unsurların tanrılar ve tanrıçalar tarafından yaşandığına şahit oluruz. Bahsettiğimiz anlatılar bu özelliğiyle insan yaşamının bir kopyasını sunarak bizlere yol göstermekte ve bazı dersler çıkarmamız için anekdotlar sunmaktadır.
Calypso’nun hikâyesi, bizlere yalnız bırakılmış bir kadını ve imkânsız bir aşkı anlatır. Ogygia‘da tek başına yaşamaya mahkûm edilen Calypso, çok sevdiği ve kaybetmek istemediği Odysseus‘un ailesine geri dönmesi gerektiğini kabul ederek yola çıkmasına yardımcı olur; hatta ona gidebileceği bir sal ve yolda aç kalmaması için yiyecekler verir. Azra Erhat, Calypso için Odysseus’u eşi Penelope‘den sonra en çok seven kadın olarak yazmıştır.
Karayip Korsanları gibi popüler filmlerde adı geçen Calypso, kötücül bir karakter olarak lanse edilse de aslında sevdiği adama hiçbir zaman kavuşamayacak olmasıyla cezalandırılan bir kadındır. Calypso; ana tanrıça arketiplerinden biri olması, hikâyesinde eril bir karakterin güçlü bir tanrıçanın eline düşmesi ve onun etkisine kapılması açısından önemlidir. ”Olimpos tanrı dünyasından uzak, kadının egemen olduğu anaerkil bir düzenin tanrıçasıdır Calypso” (Erhat).
Saklı Tanrıça Calypso’nun Kimliğine Dair
Bazı kaynaklara göre Calypso, Titan Atlas ile Pleione‘nin kızı, bazılarına göre ise güneş tanrısı Helios ile Perseis‘in kızıdır. Genel itibariyle Titan Atlas’ın kızı olmasıyla peri olarak kabul edilir ve annesi hakkında net bir bilgi bulunmamaktadır. Titanlar ve Olimposlular arasındaki Titanomakhia Savaşı‘nda babası Atlas’ın tarafında olduğu için Ogygia Adası‘na sürgüne gönderildiğini ve bu yüzden Olimposlularla birlikte yaşamadığını söyleyen anlatılar mevcuttur.
Denizin kalbinde olan Ogygia Adası uzak ve izole bir konumda olmasına ek olarak efsanevi bir yer olarak da anlatılmaktadır. Adanın günümüzde Malta olduğu düşünülmekle birlikte hakkında kesin bir bilgi bulunmaz. Çoğu zaman cennetimsi bir diyar olarak tasvir edilen Ogygia, Calypso’nun büyüleyici ve mistik varlığı için mükemmel bir ortamdır.
Gizem perdesiyle örülü bir hayata sahip olan Calypso‘nun ismi Yunancada saklamak, gizlemek anlamına gelen kalyptein fiilinden türemiştir; bu nedenle Calypso’nun hikâyesinden yola çıkan Azra Erhat, onun için saklı tanrıça mı saklayan tanrıça mı demeliyiz diye sorar. Aynı zamanda Malta adasına Fenikeliler zamanında Maleth dendiğini yani saklı liman, saklı koy olarak adlandırıldığını ve Calypso’nun adının da buradan gelmiş olabileceğini söylemektedirler.
Yunan mitolojisinde Calypso, Homeros’un destanı Odysseia‘deki rolüyle tanınmaktadır. Dolayısıyla Calypso’nun hikâyesini Homeros’tan öğreniyoruz.
Homeros’un Anlatısında Calypso
Homeros, Olympos tanrıçalarının en büyüklerine verdiği dia theanon (yüce tanrıça, tanrıçaların yücesi) ünvanını Calypso’ya da verir fakat Calypso’nun bir nympha (peri) olduğunu da söylemektedir.
Destanda Calypso; sarı saçlı büyüleyici güzelliğe ve muhteşem bir sese sahip olan, onu hem çekici hem de zorlu kılan bazı özelliklerle karakterize edilmektedir. Homeros’un yarattığı ölümsüz ve unutulmaz kadın karakterlerinden biridir. Odysseia‘da şöyle tanıtılır:
”Ölüm uçurumundan kurtulanlar kurtulmuştu,
savaştan ve denizden dönenler dönmüştü,
bir Odysseus kavuşmamıştı yurduna ve karısına,
oyuk mağaralarda alıkoymuştu onu Calypso yüce tanrıça,
yanıp tutuşuyordu, güzel peri, kocası olsun diye.”
Od. 1 , 11vd.
Calypso Âşık Oluyor
Odysseia Destanı‘nda anlatıldığına göre; Kirke‘nin yanından ayrılan Odysseus ona anlatılan tehlikelerle yüz yüze gelir ve bütün mürettebatını kaybeder, gemisi paramparça olur. Yelken direğinin üstünde dalgalara göğüs geren Odysseus dokuz gün boyunca denizde çabaladıktan sonra Calypso’nun adasına çıkar. Onu bulan Calypso, Odysseus’a âşık olur ve yaralarını sarıp sarmalar.
Calypso’nun Odysseus’u burada zorla mı tuttuğu yoksa Odysseus’un Calypso’yu sevdiği için mi orada kaldığı net değildir. Bazılarına göre Odysseus Calypso’nun aşkından ve onun yanında kalmaktan memnun olmuştur fakat zaman geçtikçe kendi yurduna özlem duymaya başlar:
”Kıyıda oturur buldu Calypso onu,
boyuna gözyaşı akıyordu gözlerinden,
tüketiyordu tatlı ömrünü, dönüşünü özleye özleye,
Nymphe’den hoşlanmıyordu artık o,
isteksiz uzanıyordu geceleri mağarada onun yanına.
Gündüzleri kayalarda, kumsallarda yer bitirirdi kendini
gözyaşları, hıçkırıklar, iniltilerle
bakardı boyuna hasat vermez engine,
bakardı iki gözü iki çeşme.”
Od. 5, 151 vd.
Odysseus’u Serbest Bırak Calypso
Athena‘nın ısrarları sonucu Zeus, Odysseus’un kurtarılmasına karar verir ve Hermes‘i Calypso’nun yanına gönderir. Hermes’i Calypso’yu nasıl bulduğu şu satırlarla anlatılır:
”Varınca ta uzaklardaki adaya,
çıktı karaya menekşe rengi denizden,
yürüdü, gitti koca mağaraya doğru,
o mağarada güzel örgülü Nymphe otururdu.
Buldu onu içinde mağaranın.
Kocaman bir ateş vardı ocakta,
kokusu uzaklara yayılıyor, sarıyordu odayı
çatır çatır yanan dağ servisinin, mazı ağacının.
Calypso içerde altın mekikle tezgahına gide gele.”
Od. 5, 55 vd.
Hermes, Odysseus’u bırakması gerektiğini söyleyince Calypso çok öfkelenerek Olimposlu Tanrılara kızar. Tanrı ölümlülerle ilişkiye girebilirken kendisine bu izni vermemelerine öfkelidir.; yine de Odysseus’a kararı bildirir ve evine dönebilmesi için ona yardım eder.
“Calypso uğurladı Odysseus’u adadan beşinci günü,
onu yıkamış, urbalar giydirmiş güzel kokulu.
Bir tulum siyah şarap vermişti yanına,
daha büyük bir tulum dolusu da su,
koymuştu kumandaya bir meşin torbaya,
her türlü yiyecek vermiş bol bol.
Ardından uğurlu, tatlı bir yel saldı,
Odysseus da sevinç içinde açtı rüzgara yelkeni.”
Od. 5, 263 vd.
Odysseus’un Calypso’nun yanında ne kadar kaldığı kesin değildir. Bazı kaynaklar yedi yıl kalmıştır deseler de on, sekiz, beş veya bir yıl kaldığını söyleyenler de vardır (Erhat).
Calypso ve Odysseus’un adadayken çocuk sahibi olup olmadığı konusunda bazı anlaşmazlıklar bulunmaktadır. Bazı anlatılarda Calypso, Etrüsk hükümdarı Latinus‘un annesidir; bazılarında ise Odysseus ve Calypso’nun Nausithous ve Nausinous veya Nausithous ve Hyginus adında iki oğlu vardır.
Draper’in Calypso’nun Adası Tablosu
İngiliz Neoklasik ressam Herbert James Draper‘in Calypso’nun Adası isimli eseri 1897‘de tamamlanmıştır. Tuval üzeri yağlı boya olarak çalışılan ve orijinali Manchester Art Gallery‘de bulunan eserde Draper; Calypso’yu çıplak olarak sahildeki kayalık bir tepede oturmuş, sakin ve karanlık bir denize bakarken resmetmiştir.
Onu kırmızı ve beyaz örtülerin üzerinde sırtı dönük olarak otururken görüyoruz. Sağ elinde omuz hizasında bir ayna, diğer elinde ise mercan kolye tutuyor. Arka planda ise kayalık sahil şeridi görülmekte.
Draper’in Calypso’yu yırtıcı bir hayvan olarak tasvir ettiği söylenmektedir. İsteksiz misafirinin/aşığının gitmesiyle bir sonraki gemi kazasına ve potansiyel kurbanına hazırlanmak için kendini temizlediği yorumu yapılmaktadır. Anlaşılan o ki Draper, Calypso’yu erkekleri tuzağına düşüren bir peri olarak görmektedir.
Peki Calypso kötücül bir peri mi?
Yunan mitolojisine göre Calypso, hem kötü hem iyidir. Odysseus’u tutsak ettiği için kötü, ona gitmesi için yardım etmesi ve her türlü iyiliği yapmasından dolayı da iyidir. Bu özelliğiyle insan doğasını temsil ettiği söylenebilir.
Balen’in Calypso’nun Konuğu Olarak Odysseus Tablosu
Hendrick Van Balen‘in bu eseri Flaman Barok sanatının bir başyapıtı olarak kabul görür. 1616’da tamamlanan tablonun kompozisyonu oldukça etkileyici bulunur. Odysseus bir tahtta otururken Calypso bir kadeh şarapla ona eşlik etmektedir.
Eserin renklerinin oldukça canlı ve kontrast bir yapıya sahip olduğu görülmekle birlikte Barok döneminin renk ve gölge kullanımının esere çok güzel yansıtıldığını söylenebilir.
Bazı kaynaklara göre tabloda, Calypso’nun Odysseus’u baştan çıkarmaya çalışması anlatılmaktadır. Bu baştan çıkarmaya ve onun cazibesine direnmeye çalışan Odysseus ile Calypso arasındaki gerilimin yansıtıldığı söylenir (Kuadros). Tablonun ilginç olan bir diğer yanı da Van Balen’in sadece ana karakterleri resmetmesi değil, arka planda ağaçlar ve deniz gibi ayrıntılara da yer vermesidir. Ayrıca karakterlerin giyimleri ve tenlerindeki detaylar, sanatçının tekniğinin etkileyici bulunmasını sağlar.
Kaynakça
- Erhat, Azra. “Mitoloji Sözlüğü”. Remzi Kitabevi. 2007. Remzi Kitabevi A.Ş. İstanbul.
- “Calypso”. Greek Gods & Goddesses. 13 Şubat 2017. Calypso • Facts and Information on the Goddess Calypso (greekgodsandgoddesses.net). Erişim Tarihi: 26.02.2024
-
“Calypso and Odysseus”. Greek Myths & Greek Mythology. Calypso and Odysseus, the Greek myth of seduction of Odysseus by Calypso (greekmyths-greekmythology.com). Erişim Tarihi: 26.02.2024
- GreekMythology.com, The Editors of Website. “Calypso”. GreekMythology.com Website, 30 Nov. 2023, https://www.greekmythology.com/Other_Gods/Minor_Gods/Calypso/calypso.html. Erişim: 25 Şubat 2024
- “Calypso’s Isle”. Manchester Art Gallery. Title Details – Manchester Art Gallery. Erişim Tarihi: 27.02.2024
