Çocuklukta yaşadığımız travmalar, yetişkinlikte hayatımızı zorlaştıran birçok mental hastalık ve kompleks olarak karşımıza çıkabilir. Tabii ki, travmaların ilerleyen zamanlarda hastalığa dönüşmeme oranı yüksek. Birey sağlıklı bir yetişkin olma olasılığından ayrı olarak bazı kompleksler de geliştirebilir. Bu durumda bizi kahraman, Oedipus, aşağılık, üstünlük, suçluluk kompleksi ve daha fazlası karşılar. Komplekslerin çoğu bireyin kendisine psikolojik ve duygusal olarak zarar verir fakat bireyle hayatı boyunca ilişki kuran insanlar da zarar görür. Tanrı kompleksi de bireyin sağlıklı ilişkiler kurmasına engel olan komplekslerdendir. Tanrı kompleksi çoğu zaman narsist kişilik bozukluğu ile bağdaştırılır.
Tanrı Kompleksi Nedir?
“Tanrı kompleksi” terim olarak ilk defa psikanalist Ernest Jones tarafından Essays in Applied Psychoanalysis isimli eserinde kullanılmıştır. Tanrı Kompleksi, bireyin kendisini diğerlerinden daha üstün görmesine neden olur. Bu komplekse sahip olan bireyler çevresindeki insanlar üzerinde aşırı güce ve etkiye sahip olduklarını, onlardan daha bilgili ve yetenekli olduklarını, bu yüzden de, daha önemli olduklarını düşünürler. Bu düşünce yapısı, bireyin diğer insanlara karşı duygusuz ve katı davranmasına yol açar. Tanrı kompleksine sahip bireyler, genellikle başkalarının ihtiyaçlarını dikkate almazlar ve çoğu durumda onları aşağılama eğilimi gösterirler.
Komplekse sahip olan bireyler etrafındaki herkes ve her şey üstünde kontrole sahip olmak ister. Aşırı derecede özgüvene sahip olurlar. Bu kişiler, herkesten daha çok bilgiye sahip olduğunu, yetenekli olduğunu, iyi ve başarılı bir hayat yaşamayı herkesten daha çok hakları olduğunu düşünmeye meyillidirler. Sahip oldukları özgüven, bireylerin başkalarına karşı empati kurma yeteneğini etkiler ve genellikle dışardan duyarsız bireyler olarak görülürler.
Diğer insanları, onların ihtiyaçlarını ve davranışlarının onları nasıl etkilediğini umursamadan kendi çıkarları için kullanmaktan çekinmezler. Bu yüzden, tanrı kompleksine sahip bireyler çoğunlukla lider rollerinde karşımıza çıkar. Aynı şekilde özgüvenleri, yaptıkları hataları görmelerine ve düzeltmelerine engel olur. Bu durumda çoğunlukla hataları için başka insanları veya içinde bulunduğu durumu suçlarlar. Başkalarını suçlamaya meyilli olmaları insanlarla ilişki kurmalarını da zorlaştırır. Çünkü ilişki içerisinde de partnerinden daha üstün ve başarılı olduğunu düşünmeleri, hatalarını görmemeleri ve eleştiri kabul etmemeleri iki taraf için de hayatı zorlaştırır. Fakat genellikle karşı taraf ilişki içerisinden daha zararlı çıkar.
Tanrı Kompleksi ve Üstünlük Kompleksi
Tanrı kompleksi ve üstünlük kompleksi genellikle birbirleri ile karıştırılan benzer terimlerdir. Çoğu durumda narsizm ile aynı anlamda kullanılırlar. Fakat bu iki terim kökenlerinde birbirlerinden ayrılırlar.
Üstünlük kompleksi bir savunma mekanizmasıdır. Terim ilk olarak psikanalist Alfred Adler tarafından kullanılmıştır. Bu kompleks, bireyin kendisini diğerlerinden aşağılık görmesi ve yetersiz özgüven durumunda ortaya çıkar. Düşük benlik saygısını diğer insanlar üzerinde üstünlük kurarak yok etme çabasına dayalı bir kendini savunma yöntemidir. Üstünlük kompleksi, temelde aşağılık hissini maskeleme durumu olarak da tanımlanabilir.
Tanrı kompleksi ise üstünlük kompleksine benzer olarak eksik özgüvenden dolayı ortaya çıkabilir fakat sadece kendini üstün görmekten daha fazlasıdır. Jones’un söylemine göre, tanrı kompleksine sahip olan hastalar “kendilerini Tanrı olarak tanımlar” (Jones 244). Bu tanımlama kişilerin kendilerini Tanrı kadar mükemmel ve üstün görmelerinden kaynaklanır. Bu durumda, bireyler kendilerini diğerlerinden aşağılık görmezler. Jones, durumu erkek çocuklarının babaları gibi olma isteği doğrultusunda onları taklit etmeye başlamasına benzetir. Bu yüzden insanın Tanrı’nın mükemmelliğini taklit etmesini ve zamanla onun gibi olmaya çalışmasını doğal bir gelişim olarak tanımlar (244).
Tanrı Kompleksinin Psikolojik Sebepleri
Tanrı kompleksi, narsist kişilik bozukluğundan farklı olarak psikolojik tanı konulabilecek bir durum değildir. Komplekse sahip olan insanlar genellikle belirli semptomlar gösterirler. Bu yüzden, dikkat edilmediği durumda bu kompleksin farkına varılması zor olabilir ya da üstünlük kompleksi ve narsisizm gibi benzer durumlarla karıştırılabilir. Tanı konulamayacağı gibi sebepleri de çoğu psikolojik hastalık gibi kalıplaşmış sebepler değildir ve bireyden bireye değişkenlik gösterebilir. Fakat tanrı kompleksine sahip bir birey ile karşılaşma durumunda belirli faktörler göz önüne alınabilir. Her psikolojik durumda olduğu gibi tanrı kompleksi de çocukluk yıllarında ebeveynlerin bireylere davranış şeklinden doğabilir.
Çocukluktan itibaren etrafındaki büyükler tarafından el üstünde tutulmuş, yaptığı her hareket temelsiz bir şekilde olumlu tepkilerle karşılaşmış olan bireyin, kendisinin diğer insanlardan daha iyi olduğu düşüncesine kapılması normal bir durumdur. Çocuğa sınır koymamak da bu sebeplerden biridir. İstediği her şeyi küçük yaşlardan elde etmeye başlayan birey, yetişkinlikte de ebeveynden gördüğü koşulsuz sevgiyi çevresindeki insanlardan beklemeye başlar. Çocukluktan beri maruz kaldığı gerçekçi olmayan beklentilerin sonucu aşağılık kompleksine sebep olabileceği gibi aynı zamanda birey kendisinden ümit edilenlerin büyüklüğüne bakarak kendisinin bu tür makul olmayan beklentileri gerçekleştirebileceğine olan güveni zamanla artar. Kendisine olan güveni de yetişkinlik döneminde aşırı kendini beğenme durumuna dönüşür.
Bir başka neden de çocuklukta maruz kalınan şiddet olabilir. Ebeveyn tarafından uygulanan psikolojik ya da bazı durumlarda fiziksel şiddet çocuğu kendini dış dünyaya karşı korumak adına bir savunma mekanizması geliştirmeye iter. Narsist ebeveyn ile büyüyen çocuk hayatta kalmak için zamanla gördüğü örneğe benzemeye çalışır. İlgisiz büyüyen çocuklarda bilinçlerini koruma altına alarak kendini diğer insanlardan üstün görme durumu ortaya çıkabilir. Büyüdüğü ortamda hissettiği güvensizlik ve eksik özgüven de çocuk büyürken hayatında önemli rol oynar. Bu durum erken yaşta duygularını ifade etmeyi öğrenmemiş oldukları için duygularını tamamen kapatabilmeye kadar ilerler. Tanrı kompleksine sahip olan bireylerde görülen en belirgin semptom da, bu yüzden, etrafındaki insanlara karşı duyarsızlık ve empati yoksunluğudur.
Çocuklukta temelini atan sebeplerin yanı sıra, birey eğer iş yerinde önemli ve güçlü bir pozisyona sahip ise tanrı kompleksi tetiklenebilir. Bulunduğu iş ortamında insanların hayatını etkileme gücüne sahip olması ile üstünlük duygusu ve başkalarını küçük görme duygusu gelişebilir. Doktorlar ve özellikle cerrahların tanrı kompleksine sahip olduğu sıkça görülür. “Cerrahlar işleri gereği yeteneklerine yüksek bir güven duyarlar” (Kirby). Zor durumlarda riskli kararlar alırlar ve hayat kurtarmak için gerekli bilgiye sahip olmaları gerekir. İşleri, tamamen kendilerinin ve etrafındakilerinin kontrolüne sahip olmalarını gerektirir. İnsanların hayatı üzerinde güce ve etkiye sahip olmaları, cerrahların tanrı kompleksi geliştirmesine neden olur.
Tanrı Kompleksinden Kurtulmanın Yolları
Tanrı kompleksine sahip olan insanların öncelikli olarak değişmeyi istemesi önemlidir. Kendi davranışlarının farkına varması gerekir. Hareketlerinin diğer insanlarda bıraktığı hasarları görmeleri de komplekslerinin üstesinden gelmelerine yardımcı olacaktır. Aşırı ya da bastırılmış duygularını kontrol etmeyi öğrenmek de bireyin iyileşme sürecine katkıda bulunur. Daha sonrasında bireyin profesyonel destek alması gerekebilir. Komplekse yol açan sebepleri öğrenmek ve erken yaşta maruz kaldığı travmaları çözmek bireyin kendinin farkına varmasına yardım eder.
Çoğu senaryoda komplekse sahip bireyler iyileşme yolunu seçmezler. Bu durumda, tanrı kompleksi insanlarla ilişki kuran bireylerin iş hayatlarında veya kişisel ilişkilerinde sınır koymaları ve koydukları sınırlara sadık kalmaları önemlidir. Fakat, kompleksi bireylerin karşı tarafın duygularına ve sınırlarına saygı duymamaları ve ilişki içerisinde sadece kendi duygularını düşünmesi yaygın bir durumdur. Bu yüzden, karşı tarafın tanrı kompleksli insanlara yaklaşımlarını değiştirmesi hatta ilişkilerini sonlandırmaları gerekebilir.
Kaynakça
Bottaro, Angelica. “God Complex Psychology: What Does This Mean?”. verywellhealth. 11 Ekim 2024, Web. 2 Kasım 2024.
Buharalı, Funda. “Üstünlük ve Aşağılık Kompleksi”. Antalya Psikiyatri. Web. 2 Kasım 2024.
Cuncic, Arlin. “God Complex: What It Means and Why People Have Them”. verywellmind. 23 Mayıs 2024, Web. 2 Kasım 2024.
Georgoulis, Liana. “How to Know if You Have a God Complex”. wikiHow. 1 Eylül 2024. Web. 3 Kasım 2024.
Jones, Ernet. Essays In Applied Psychoanalysis Vol II. The Hogarth Press Limited., 1951. Web.
Kirby, Roger. “Surgeons and the ‘God complex’.” Trends Urology & Men Health, 8: 5-5. 31 Mayıs 2017 Web. 3 Kasım 2024
“Tanrı Kompleksi (God Complex) Nedir?”. Sinanhan 19 Eylül 2021. Web. 3 Kasım 2024
Kapak görseli: verywellmind.com
