Artık geri dönüşü olmayan bir savaş patlak vermişti (geniş bilgi için bkz. Tarih Boyunca Çeçen-Rus Savaşları I: Her Şeyin Başlangıcı, Tarih Boyunca Çeçen-Rus Savaşları II: Hiç Bitmeyen Bir İsyan). 1. Çeçen Savaşı olarak bildiğimiz savaşta ölenlerin sayılarının neredeyse 100.000’e vardığını belirten belgeler mevcut. Her ne kadar 2 yıl kadar süren bir savaş olsa da, olağanüstü sayıda insan bu savaşta hayatını kaybetti.
Çeçen İçkerya Cumhuriyeti’nin İlanı
Dudayev’in Çeçenistan üzerinde hakimiyeti sağlanır sağlanmaz, dönemin Rusya Başbakanı Boris Yeltsin Rus birliklerini Grozni’ye yani Çeçenistan’ın başkentine gönderdi. Ancak Dudayev’in güçlerinin birlikleri püskürtmesi sonrası Rus askerler geri çekildiler. Tam o sırada Rusya’nın yine yakın bir coğrafya olan Kuzey Osetya’da başı dertteydi. Çeçenistan hali hazırda bağımsızlığını ilan etmiş ve ülkede bir huzur hakim gibiydi ancak Dudayev’in muhaliflerinin sesi günden güne yükseliyordu. Tam da bu sırada Çeçen – İnguş Özerk Cumhuriyeti iki kısma ayrıldı: Bir taraf Dudayev liderliğini kabul ederken, İnguşetya Cumhuriyeti kısmı Rusya’ya katılmaya karar verdi.
Tam da bu sırada Dudayev Çeçenistan’ın tam bağımsızlığını ilan etti.
Rusya’nın Çeçenistan’a Müdahalesi Başlıyor
Dudayev, Çeçenistan’a düzen getirmek ve onu Rusya’ya bağlı bir devlet olmaktan çıkarmak istiyordu. Bu sebeple Çeçen ekonomisi ve sosyal düzeni hakkında birçok düzenlemeye gitti. Bu sırada ülkenin ekonomisi çok fazla zarar gördü. Bölgede yaşayan birçok Rus ve Çeçen olmayan halk bölgeden ayrılmaya başladı.
Dudayev’in muhalifleri her geçen gün seslerini daha çok çıkarmaya devam ediyorlardı. Her alandan iki taraf da güç için mücadele vermekteydi. Başarısız bir darbe girişimi sonrası Dudayev, tüm gücü kendinde toplamaya karar verdi ve parlamentoyu saf dışı bıraktı.
Bu sırada yakın bir coğrafyada görevde olan Rus askerlerinin Grozni’ye yönlendirilmesi emri verildi. Ülke içindeki muhaliflerin kurduğu bir diğer gayrı-resmi parlamento ise Rusya’yı yardım için çağırdı. Bu andan itibaren Rusya, Çeçenistan içindeki ayrılıkçılara askeri ve mali yardımların yanı sıra paralı askerler konusunda da yardımlar göndermeye başladı. Tüm bunlar Dudayev’i düşürmeye yetmedi. En son Çare olarak Rusya Başbakanı Yeltsin, tüm Çeçenistan’a silahları bırakıp teslim olmaları gerektiğini söyledi ancak bu ültimatom Çeçenistan’da karşılık bulmadı ve Boris Yeltsin ülkenin işgali emrini verdi. Böylelikle I. Çeçen Savaşı resmen başlamış oldu.
Savaşın İlk Dönemleri
Rusya Savunma Bakanı, en başından beri bu savaşın çok kolay olacağını ve birkaç saat içinde Dudayev’i bir hava alayıyla devirebileceğini iddia ediyordu. Maalesef ki, birkaç saatlik bu savaş iki yıla yakın bir süre daha devam etti.
Dünya, bir kez daha ne kadar güçlü bir ordu olunursa olunsun, savaşılan coğrafyayı bilmeden savaşın kolay kazanılamayacağını gösterdi. Sovyetler Birliği’nin dağılması ve Rusya Federasyonu’nun kurulması ile birlikte Rus toprakları içindeki birçok “çatlak” kısa süre içinde çözülemedi. Bunun en net örneği, 11 Aralık’ta Grozni’yi işgal emrinin komutanlar tarafından kısa süreliğine de iptal edilmesi görüldü. Askerler emre uymayı reddetti. Kısa süreli bir karışıklık meydana geldi.
Bütün pürüzler giderildikten sonra nihayet saldırıya geçen Rusya, beklenmedik kayıplar vermeye başladı. Birçok Rus askerini geri püskürten Çeçen savaşçılar, bir yandan da düşman askerlerini rehin almaya başlıyordu. Her ne kadar olması gerektiğinden fazla kayıp veriyor olsa da Ruslar, geri çekilmeyerek başkente doğru ilerlemeye devam etti.
Ruslar, başkente ilerledikçe kayıpları katlanarak artmaya devam ediyordu. Çok zorlu da olsa, Rus birlikleri Grozni’yi ele geçirmeyi başarmışlardı. Rusya’nın kayıpları arasında binlerce askerin yanı sıra, birçok üst düzey komutan da yer alıyordu.
Beş haftalık Grozni’yi ele geçirme macerasında 30.000’e yakın sivilin hayatını kaybettiğini biliyoruz. Bunların birçoğunun da Rus vatandaşları olduğunu da daha sonra ortaya çıkan kayıtlarda öğreniyoruz.
Şamil Basayev’in Ortaya Çıkışı
Savaşın sonlarına doğru Dudayev bir suikasta kurban gitti. Telefon sinyalinden yeri belirlenen Dudayev, bulunduğu bina içinde iken güdümlü füzeler ile vuruldu. Çeçenistan için kırılma noktası Dudayev’in ölümüydü. Ardından yapılan seçimlerde, başkanlığa Aslan Mashadov seçildi.
Bu sıralarda, Rusya artık Çeçen topraklarının büyük bir bölümünde hak sahibiydi. Ele geçirilmemiş pek de bir yer kalmamıştı. Bu sırada Şamil Basayev ve önderliğindeki bir grup asker Çeçenistan’ın kaderini değiştiren bir olaya imza attılar.
Basayev ve emrindeki birçok asker, Rusya topraklarına sızarak Budynnovsk şehrinde bir hastaneyi içindekiler ile birlikte rehin aldı. Rusya, Basayev’in isteklerini kabul etmek zorundaydı. Çeçenler kısa süreli bir ateşkes istiyordu. Karşılıklı müzakereler sonucunda istediklerini de aldılar.
Bu kısa sürede çok hızlı bir şekilde toparlanan Çeçen birlikler, Grozni ve diğer bölgeleri Rus askerlerinden arındırdılar. Rusya ne yaşadığını bile anlayamadan 5 hafta boyunca ele geçirmek için uğraştıkları başkent ellerinden kayıp gitmişti. Bu ani kayıpların ardından Rusya, Çeçen İçkerya Cumhuriyeti ile Hasavyurt Anlaşması‘nı imzaladı. Anlaşmanın temeli Rus askerlerinin Çeçen topraklarını terk etmesi üzerine kuruluydu. Rusya bu anlaşmaya uyarak birliklerini Çeçenistan topraklarından çekti.
Çok kısa bir sürede, Grozni’nin düşeceğini ve Dudayev’in teslim olacağını söyleyen Rus ordusu, iki yıla yakın süre boyunca her anlamda kendileri ile kıyaslanamayacak ölçüde “bir grup” Çeçen direnişçiyi yenememişti.
II.Çeçen Savaşı ve Hazin Son
Basayev’in fikirleri ve düşünceleri Çeçenistan’ı aşıyordu. Rusya’ya toplu bir cihat ilan edilmesi ve bu uğurda her şeyini feda ederek savaşılması gerektiğini düşünüyordu. Basayev ile birlikte Çeçen halkının azımsanmayacak bir kısmı da bu fikri destekliyordu. Özellikle, Müslüman savaşçıların savaş sırasında yaptıkları sayesinde onlara güven hiç olmadığı ölçüde fazlaydı. Hali hazırda Dudayev’in ölümü ile birlikte Çeçenistan farklı bir yola doğru evriliyordu.
Çeçenistan’dan bir grup cihatçı savaşçının, Rusya topraklarına düzenlediği saldırılar artmaya başlamıştı. Her ne kadar Çeçenistan ile doğrudan bir bağı olmasa da, bu askerlerin düzenlediği saldırılar Rusya için can sıkıcı bir hale bürünmüştü. Bu durum, tabi ki de istediğini alamayarak dönen Rusya için bulunmaz bir fırsattı. Bu sırada Putin ülkenin başına geçmişti. Ülkedeki çoğu politikayı elden geçiren Putin’in ilk ilgilendiği konu da Çeçenistan sorunuydu.
Çeçenistan’ın Dağıstan’a olan baskısı hem askeri yönden hem de politik yönden artmaya başlıyordu. Dağıstan’ın İslamcı bir dalgaya katılıp, yeni bir Çeçenistan olması an meselesiydi. Bu sırada Rus birlikleri Grozni’ye tekrardan girmeye karar verdi.
Rusya, bu sefer hatalarından ders almış bir şekilde hatasız ve neredeyse kusursuz bir şekilde ilerliyordu. Uzun bir Grozni kuşatmasından sonra Rus birlikleri şehri ele geçirdi. Ardından hiç durmaksızın ilerlemeye devam ederek kısa süre içinde bütün Çeçenistan’ı ele geçirdiler. Savaş neredeyse bir yıl içinde Rus galibiyeti ile sona erdi. Çeçenistan topraklarındaki mücadele ise gerilla savaşına dönerek neredeyse 2010 yıllarına dek bölgede hakim olmaya devam etti.
Vahşet ve ölümler konusunda 1. Çeçen Savaşı’nı aratmayacak derece acımasız bir savaş gerçekleşmişti. Savaşın sonunda Çeçenistan, Rusya’ya bağlandı. İlerleyen yıllarda Basayev, Mashadov ve diğer tüm devrimci liderler çeşitli saldırılar ya da suikastler ile öldürüldü.
Kaynakça
- Radio Free Europe/Radio Liberty. “Chechnya At War“. Web. Erişim Tarihi: 15.11.2023
- Al Jazeera. “Official: Chechen wars killed 300,000“. Web. Erişim Tarihi: 17.11.2023
- TIME. “Yuri Kozyrev: Photographing 15 Years of Chechnya’s Troubled History”. Web. Erişim Tarihi: 18.11.2023
- geohistory. “Chechnya: A Difficult Cornerstone in Russian Security“. Web. Erişim Tarihi: 19.11.2023
- Oxford Bibliographies. “Chechnya: History, Society, Conflict“. Web. Erişim Tarihi: 17.11.2023
