Osmanlı Devleti’nin Viyana Kuşatması girişiminin başarısızlıkla sonuçlanması, pek çok sanatçıyı derinden etkilemiş ve eserlerine yansımıştır. 1683 yılında gerçekleşen bu kuşatma, Avrupalılar tarafından “Kahlenberg Muharebesi” olarak da bilinmektedir. Sanatçılar, tablolarında genellikle Avrupa’nın, Osmanlı Devleti’ne karşı verdiği mücadeleyi ve zafer anlarını işlemişlerdir. Özellikle Barok sanat akımının dramatik unsurları bu tür eserlerde belirgin şekilde kendini göstermektedir.
Querfurt – Türklerin Viyana Kuşatması (1750’ler)
August Querfurt’un “Türklerin Viyana Kuşatması” adlı tablosu, Barok tarzının etkilerini yansıtan önemli eserlerden biridir. Savaşın kaotik atmosferi, güçlü ışık-gölge kullanımı ve figürlerin dinamik yerleşimi ile dikkat çeker. Atlar ve süvarilerin hızla ilerleyişi, bu kaotik sahne düzenini güçlendirmekte ve dramatik etkiyi artırmaktadır. Osmanlı askerleri, başlarında kavukları ve renkli kıyafetleriyle sıcak tonlarda; Avrupalı askerler ise daha düzenli, disiplinli ve soğuk tonlarda betimlenmiştir. Bu zıtlık, sadece görsel bir karşıtlık yaratmakla kalmaz, aynı zamanda dönemin politik atmosferini ve Avrupa’nın Osmanlı algısını yansıtan bir propaganda aracı olarak da yorumlanabilir. Savaşın kaotik atmosferini güçlü bir görsellikle sunması, sanatçının en belirgin özelliklerinden biri olarak öne çıkmaktadır.
Sanat tarihinde propaganda, öncelikle sözlü anlatımlarla başlamış, ancak zamanla sanatın çeşitli dalları aracılığıyla daha etkili bir hale gelmiştir. Entelektüel birikimin artması ve sanatçıların kendilerini ifade etme biçimlerinin çeşitlenmesiyle, sanat eserleri de her türlü ideolojik mesajı taşımaya müsait bir hale gelmiştir. Querfurt’un eseri de, Osmanlı’nın Avrupa üzerindeki etkisini ve bu etkinin kırılışını sembolize eden bir görsel anlatım sunmaktadır. Bu eser, sadece sanatsal bir çalışma olmanın ötesinde, Avrupa’nın Osmanlı algısını şekillendiren önemli propaganda araçlarından biri olarak da değerlendirilebilir.
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın Hayatı ve Kariyeri
1634 yılında Merzifon’da dünyaya gelen Kara Mustafa Paşa, küçük yaşta ailesini kaybetmiş ve dönemin önde gelen devlet adamlarından Köprülü Mehmet Paşa tarafından evlatlık alınarak yetiştirilmiştir. Köprülü ailesinin damadı olarak Osmanlı yönetiminde hızla yükselmiş, saray ve askerî yönetimde önemli görevler üstlenmiştir. 1676 yılında, dönemin padişahı IV. Mehmet tarafından Osmanlı sadrazamı olarak atanmıştır.
Disiplinli ve otoriter bir yönetici olan Kara Mustafa Paşa, Osmanlı Devleti’nin Avrupa’da sınırlarını genişletme hedefi doğrultusunda hareket etmiş ancak zaman zaman kontrol edemediği hırsı ve aşırı özgüveni nedeniyle büyük hatalar yapmıştır. Ahmet Hamdi Tanpınar, Beş Şehir adlı eserinde “Hiçbir şey Osmanlı İmparatorluğu’na Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın hırsı kadar zararlı olmamıştır.” diyerek onun sadrazamlığa getirilmesinin Osmanlı için olumsuz sonuçlar doğurduğunu vurgulamış ve IV. Mehmet’in kararını açık bir şekilde eleştirmiştir.
II. Viyana Kuşatmasının Nedenleri (1683)
Osmanlı Devleti, Avrupa’daki gücünü artırmak ve Batı’ya doğru ilerlemek amacıyla Viyana’yı kuşatma kararı aldı. Avusturya’nın Osmanlı üzerindeki etkisini azaltma çabaları ve Viyana’nın stratejik konumu, bu seferin en önemli nedenleri arasındaydı. Kara Mustafa Paşa, bu kuşatmayı Osmanlı’nın Avrupa’daki en büyük fetihlerinden biri olarak görmekteydi ve kendisini bu zaferle özdeşleştirmişti.
Kuşatmanın Başlaması ve Stratejik Hatalar
Temmuz 1683’te Osmanlı ordusu Viyana’ya ulaştığında Kara Mustafa Paşa, Kanuni Sultan Süleyman’ın çadırının kurulduğu noktaya kendi çadırını kurdurmuş ve etrafına beş bin çadır yerleştirmiştir. Osmanlı ordusunun yaklaşması üzerine İmparator I. Leopold ve halkın büyük bir kısmı şehri terk etmiştir. Ancak Kara Mustafa Paşa, Viyana’yı tahrip etmeden ele geçirmek ve büyük bir taarruza girişmeden şehrin teslim olmasını beklemek gibi büyük bir stratejik hata yapmıştır.
Osmanlı ordusu birkaç küçük saldırı dışında büyük bir harekete geçmemiş ve zaman Osmanlı’nın aleyhine akmaya başlamıştır. Kuşatmanın uzaması, Osmanlı askerlerinin moralini bozmuş, orduda yiyecek sıkıntısına ve disiplin kaybına yol açmıştır.
Haçlı Birliği’nin Müdahalesi ve Osmanlı’nın Yenilgisi
Bu süreçte Polonya Kralı III. Jan Sobieski komutasındaki Haçlı ordusu, Tuna Nehri’ni geçerek Viyana’ya ulaşmıştır. Onları ilk karşılayan Arnavut Koca İbrahim Paşa, yeterli direniş göstermeden geri çekilme kararı almıştır. Bu gelişmelerin sonucunda Osmanlı ordusu ağır bir yenilgiye uğramış ve büyük kayıplar vererek geri çekilmek zorunda kalmıştır.
Bu başarısızlığın ardından Kara Mustafa Paşa, IV. Mehmet tarafından suçlu bulunmuş ve 25 Aralık 1683’te Belgrad’da idam edilmiştir. Yerine Kara İbrahim Paşa sadrazam olarak atanmıştır.
Yenilginin Osmanlı Üzerindeki Etkileri
Bu yenilgi, Osmanlı’nın Avrupa’daki ilerleyişini durdurmuş ve devleti savunma pozisyonuna itmiştir. Bu süreç, Osmanlı’nın gerileme dönemine girişinin en önemli aşamalarından biri olarak kabul edilir. 1699 yılında imzalanan Karlofça Antlaşması’na giden süreci başlatmış, Osmanlı Devleti’nin Avrupa’daki toprak kayıpları başlamıştır.
Kuşatmanın başarısızlığı Osmanlı toplumunda büyük bir güvensizlik yaratmış, halk ve yöneticiler arasındaki bağlar zayıflamıştır. Osmanlı’nın yenilmez olduğu inancı sarsılmış, bu da devlet içerisinde iç karışıklıklara yol açmıştır. Yeniçeriler ve saray görevlileri arasındaki huzursuzluk artmış, padişahın otoritesine karşı hoşnutsuzluk yükselmiştir.
Ekonomik açıdan da büyük bir maliyet getiren bu sefer, Osmanlı hazinesine büyük zarar vermiştir. Seferin beklenenden uzun sürmesi nedeniyle vergiler artırılmış ve halkın ekonomik yükü ağırlaşmıştır. Vergileri ödemekte zorlanan halk arasında isyan sesleri yükselmeye başlamış, Osmanlı ekonomisi ciddi bir zarara uğramıştır.
Avrupa Üzerindeki Etkileri
Osmanlı’nın Viyana önlerinde aldığı ağır yenilgi, Avrupa devletleri açısından büyük bir dönüm noktası olmuştur. Osmanlı’nın Avrupa’daki ilerleyişinin durmasıyla, Osmanlı tehdidi büyük ölçüde azalmış ve Avrupa’da Osmanlı’ya karşı daha güçlü ittifaklar kurulmaya başlanmıştır. Bu süreçte, Kutsal İttifak (Avusturya, Lehistan, Venedik ve Rusya) oluşturulmuş ve Osmanlı’ya karşı bir dizi askerî harekât başlatılmıştır.
Osmanlı’nın gerilemesiyle birlikte Avusturya, Polonya ve Rusya gibi devletler güç kazanmaya başlamış, Osmanlı’nın Avrupa’daki otoritesi zayıflamıştır. Ayrıca, Osmanlı’nın başarısızlığı Avrupa devletlerinin askerî stratejilerini geliştirmelerine katkıda bulunmuş, modern ordu sistemleri ve savunma teknikleri bu süreçte önemli ilerlemeler kaydetmiştir.
Sonuç
II. Viyana Kuşatması, Osmanlı tarihinde büyük bir dönüm noktası olarak kabul edilir. Bu savaş, Osmanlı’nın Avrupa’daki genişleme sürecini durdurarak devleti gerileme sürecine sokmuş, iç karışıklıkları ve ekonomik sıkıntıları tetiklemiştir. Öte yandan, Avrupa devletleri Osmanlı’nın zayıflığını fırsata çevirerek askerî ve ekonomik açıdan güçlenmiştir.
Osmanlı Devleti’nin Avrupa’daki üstünlüğünün sona erdiğini gösteren bu savaş, aynı zamanda Osmanlı’nın savunmaya çekildiği yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur. II. Viyana Kuşatmasının başarısızlığı, Osmanlı’nın Batı karşısındaki gerileyişinin sembolü olarak tarihe geçmiştir.
Kaynakça
”II. Viyana Kuşatması 14 Temmuz – 12 Eylül 1683”. Uzemigunsem.gedik. Web. 29.03.2025.
”İkinci Viyana Kuşatması Nedenleri ve Sonuçları”. Derstarih. Web 29.03.2025
”Osmanlı Tarihi – 2. Viyana Kuşatması / 4. Mehmet.” Tarih ve Türkler. YouTube. 30.03.2025.
Ateş, Şuayp. “1075 – 1099/ 1664 – 1688 Tarihli Anonim Bir Esere Göre II. Viyana Seferinde Sadrazam Kara Mustafa Paşa”. ETÜT Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 14 (2022): 203 – 221
Başbuğ, Zuhal- Başbuğ, Fatih. “Propagandanın Resim Sanatındaki Görsel Dili Üzerine Bir Değerlendirme”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 63 (2024): 43-57
Düz, Nalan- Özdemir, Kardelen. “Barok Dönem ve Rembrondt’in Eserlerinin Biçim ve İfade açısından İncelenmesi”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 23. 92 (2024): –
“Kutsal İttifak Nedir? Kutsal İttifak Devletleri ve Savaşları” Derstarih. Web. 30.03.2025
”2. Viyana Kuşatması ve Sonuçları” osmanlıpadişahları. Web. 30.03.2025
