Thoth, antik Mısır mitolojisinde önemli yer tutan ve en uzun süre tapılan tanrılardan biri olarak bilinmektedir. Antik Mısır kozmolojisinin ayrılmaz bir parçası olan Thoth, uygarlığın dini törenleri, ritüelleri ve ahiret inançları dahilinde önemli rollere sahiptir. Sıklıkla aynak kuşu başına sahip bir erkek vücuduyla tasvir edilen Thoth, kimi zaman da babun formunda karşımıza çıkmaktadır.
Aynak kuşu (ibis) antik mısırda bilgelik ile ilişkilendirilmekteydi. Çünkü bu kuşların zeki ve algısı yüksek hayvanlar oldukları gözlemlenmişti. Bunun yanı sıra aynak kuşunun uzun gagası sembolik olarak yazma aracı ile bağdaştırılmış olabileceğinden Thoth’un bu temsili yazı ve bilgelik tanrısı rolüne oldukça uygun hale gelmiştir.
Öte yandan, eski mısırda insansı özellikleri ve iletişim becerileri ile göze çarpan babun‘u tanrı Thoth‘un arabulucu rolü ve muhakeme yeteneğiyle ilişkili olarak kendisine atfettikleri düşünülmektedir. İkonografide Thoth babun formundayken genellikle çömelmiş pozisyonda ve elleri dizlerinin üzerinde tezahür edilir. Tanrı Thoth’un bu formu en çok Kalbin Tartılması seremonileri esnasında yargı terazisinin üzerinde konumlanmış halde karşımıza çıkmaktadır. Bu seromonide Thoth’un görevinin teraziden çıkan sonucu kaydetmek ve dolayısıyla ölülerin ahirete geçişine yardımcı olmak olduğu düşünülmektedir.
Thoth ve Kökeni
Mısır mitolojisine göre Thoth‘un ortaya çıkışıyla alakalı anlatılar bölgesel farklılık gösterebilmektedir. Örneğin, Hermopolis şehrinde ortaya çıktığına inanılan bir versiyona göre Thoth evren yaratılmadan önce kendi kendini yaratmış ve Ogdoad tanrılarıyla birlikte var olmuştur. Diğer bir anlatıya göre ise Thoth yaradılışın başlangıcında güneşin tanrısı Ra‘nın dudaklarından meyedana gelmiştir ve Ra’nın en büyük oğlu olarak kabul edilmektedir. Bu versiyonların yanı sıra Heliopolitan anlatısına göre Thoth‘un göğün tanrısı Horus‘un oğlu olduğuna ve Horus’un alnından doğduğuna da inanılmaktadır.
Tanrı Thoth’un Görevleri
Tanrıların katipliğini yaptığı bilinen Thoth, insanlar ve tanrılar arasında elçi görevi de görmüştür. Bilginin korunmasını ve bilgeliğin yayılmasını amaçlayan tanrı, bu amaca hizmet etmesi için yazıyı icat etmiş ve insanlığa armağan etmiştir. İlahi kayıtların, bilimin ve entelektüel uğraşların koruyucusu olan Thoth bu sebeptendir ki sıklıkla bir yazı paleti ve kalem taşırken tasvir edilmiştir.
Arabulucu Tanrı Thoth
Thoth, yazının ve bilgeliğin tanrısı olmasının yanı sıra antik mısır mitlerinde sıklıkla arabulucu tanrı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan en bilineni Horus ve Set arasındaki anlaşmazlığa çözüm getirmesidir. Bu efsanede kötülük tanrısı Set‘in kendi abisi ve aynı zamanda gök tanrısı Horus‘un babası olan Osiris‘i öldürmesi üzerine çıkan taht kavgaları konu edinilmiştir. Horus babasının intikamını almayı ardından da tahtı ele geçirmeyi istemektedir. Diğer tanrıların müdahelesini gerektirecek boyuta ulaşan bu hadise Thoth‘un baş arabulucu olarak konumlandığı bir mahkemenin kurulmasıyla sonuçlanır. Thoth iki taraf için de argümanlar sunar ve nihayetinde Horus‘un tahta gelmesine karar verilir. Sonuç olarak, tanrı Thoth‘un ilahi mahkemede üstlendiği hayati rol sayesinde Osiris‘in ölümünden sonra mısır tahtını kimin devralacağı konusundaki anlaşmazlık çözüme kavuşmuştur.
Bir diğer efsaneye göre ise Thoth‘un arabulucu rolü dünyanın yaratılmasına engel olan çıkmaza çözüm getirmiştir. Bu efsaneye göre gökyüzü tanrıçası Nut ve yeryüzü tanrısı Geb birbirlerinden ayrılmalarına müsaade etmeyen sıkı bir kucaklaşmayla kitlenmişlerdi. Aralarında yeterli mesafenin olmayışı yaşamın gelişmesini ve dünyanın var olmasını engelliyordu. Çocuk sahibi olmayı dileyen ancak bu durum sebebiyle başaramayan tanrıça Nut bilgeliği ve zekasıyla bilinen tanrı Thoth‘tan yardım istemiştir. Bunun Üzerine Thoth Nut ile Geb‘in ayrılmasını sağlaması için en kıdemli ve yetkili tanrı olan Ra ile görüşme kararı alır. Başlangıçta Nut’un çocuklarının güçlenip otoritesini sarsabileceğini düşünen güneş tanrısı Ra, Thoth’un endişelerini gidermesiyle birlikte ikna olup belirli gün ve gecelerde Nut’un doğum yapmasına müsaade eder. Bu günler esasında mısır takviminin de temelini oluşturmuş ve gökyüzünün temsili Nut ile yeryüzünün temsili Geb arasında yeterli boşluğun oluşmasını sağlamıştır. Tanrı Thoth‘un bilgeliği ve problem çözme yetisi sayesinde gerçekleşen Nut ile Geb‘in ayrılma hadisesi Mısır mitolojisine göre dünyanın yaratılmasını mümkün kılmıştır.
Sonuç olarak Thoth antik mısır mitolojisinde çok yönlü sorumluluklara sahip olan ve dolayısıyla çokça saygı gören bir tanrıydı. Yazının mucidi olarak tanınan Thoth, kutsal kayıtları tutmakla birlikte insanlığa da yol gösteriyordu. Kozmik düzen ma’at‘in ilkelerini gözeten Thoth, muhakeme yeteneği sayesinde tanrılar arasındaki iç karışıklıklara çözüm getirmesi ve arabuluculuk yapmasıyla da bilinirdi.
KAYNAKÇA
“Sacred animals of ancient Egypt”, Reding Museum, https://www.readingmuseum.org.uk/blog/sacred-animals-ancient-egypt. Erişim Tarihi: 12.06.2023
“The Weighing of the Heart Ceremony”, Egypt Museum, https://egypt-museum.com/the-weighing-of-the-heart-ceremony/. Erişim Tarihi:12.06.2023
“Thoth”, World History Encyclopedia, https://www.worldhistory.org/Thoth/. Erişim Tarihi: 12.06.2023
“The Divine Family”, History Museum, https://www.historymuseum.ca/cmc/exhibitions/civil/egypt/egcr10e.html. Erişim Tarihi:12.06.2023
