Melikşah, sınır hattında gerçekleştirdiği fetihler ve askeri zaferler sayesinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu‘nu dünya haritasında büyük bir güç olarak yerleştirmiştir. Bu başarılar, aynı zamanda imparatorluğun ekonomik ve kültürel gelişimine de katkıda bulunarak Selçuklu Devleti’nin altın çağını başlatmıştır.
Sultan Melikşah Kimdir?
Büyük Selçuklu Devletinin ikinci sultanı ve Alp Arslan‘ın oğlu olan Melikşah, 1055 yılında İfsahan’da doğmuştur. Tahta aday olan Melikşah, çocukluğu ve gençliği boyunca iyi bir eğitim aldı. Selçuklu Sarayında yoğun bir askeri ve idari eğitime tabi tutuldu. Aynı zamanda da İslam dünyasının önde gelen alimlerinden dinî, siyasi ve askeri konularda bilgi birikimine sahip oldu. Melikşahın eğitimindeki en önemli etkenlerden biri Nizamülmük gibi bilgili ve tecrübeli bir hocaya sahip olmasıydı. Nizamülmük, devlet işlerinde ve yönetimde Melikşah’a yardım ve rehberlik etmiştir. Değerli hocasının yanında Melikşah; adalet, halkına karşı sorumluluk ve İslam dünyasının birliğini sağlama gibi konularda kapsamlı bir öğreti edindi. Kendisi daha 9 yaşındayken hocası Nizamülmük ile savaşa bile katılmıştır. İyi bir eğitime sahip savaş stratejilerine hakim olan Melikşah, 10 yaşındayken Karahanlılar Han’ının kızı Türkan Hatun ile evlendirildi. Babası Sultan Alparslan, kendisini 1066 yılında veliahtı olarak ilan etmiştir. Babasının 24 Kasım 1072’de öldürülmesiyle de 17 yaşında hükümdar olmuştur.
Hükümdarlık Dönemi
Hükümdar olduğu dönem, Büyük Selçuklu Devleti’nin dünya siyasi tarihinde en parlak zamanını yaşadığı dönemdir. Tahta geçişiyle sadece babası Alp Arslan’ın mirasını devam ettirmekle kalmadı, Selçuklu İmparatorluğu’nu hem sınır hem de idari yapı bakımından en güçlü dönemine ulaştırdı. Hükümdarlığının ilk yıllarında karşılaştığı sorun kendisine çok yabancı olmayan biri tarafından gerçekleştirilmiştir. Babası Alp Arslan’ın kardeşi, Melikşah’ın öz amcası Kavurd, onun hükümdarlığına isyan etmiştir. Kendi babasına karşı isyan çıkartan ve sonrasında affedilen Kavurd, Melikşah’ın yaşı itibarıyla onu kolayca alt edebileceğini düşünmüştür. Ancak Melikşah ve veziri Nizamülmülk, bu isyanı kısa sürede bastırmayı başardı. Kavurd, Melikşah tarafından yakalanıp daha sonra idam edildi.
Babası Alp Arslan’ın Malazgirt Zaferi ile başlayan Anadolu fetihlerine Melikşah da devam etti. Özellikle Batı Anadolu’da etkisi iyice artan Büyük Selçuklu, Bizans İmparatorluğu ile olan sınırında iyice etkisini arttırmıştır. Melikşah, Bizans’a karşı yapılan baskıları arttırmak ve Batı’ya doğru daha da yayılabilmek adına güçlü askeri seferler düzenlettirdi. Yapılan bu seferler, Bizans’a karşı önemli bir tehdit oluşturdu ve Türklerin Anadolu’ya yavaş yavaş yerleşmeye başlamasına sebep olmuştur. Bunun yanı sıra; Melikşah’ın en dikkat çekici askeri hamlelerinden biri, doğu yönünde yaptığı fetihlerdir. Özellikle Horasan ve çevresinde büyük başarılar elde eden Melikşah, bu bölgedeki Türk hakimiyetini güçlendirdi. Fetihlerle sağladığı başarılar Büyük Selçuklu Devleti’nin İslam aleminde olan saygınlığını arttırmış ve kendi adını duyurmuştur. Büyük Selçuklu’nun doğu bölgesinde bulunan Batıniler toprak birliği için büyük bir tehlike oluşturuyordu. Şii İslam‘ın savunucusu olan Batıniler, Büyük Selçuklu Devleti’nin Sünni kimliğine karşı bir isyan başlatmıştı. Melikşah, Batınilere karşı düzenlediği ciddi askeri seferleriyle onları bastırmıştır. Batıniler karşısında kazandığı bu zafer, Melikşah’ı İslam dünyasında Sünni İslam’ın koruyucusu olarak kabul edilmesine yol açmıştır.
Melikşah Döneminde İlim ve Sanatın İleriye Taşınması
Melikşah yalnızca askeri zaferleri ve sınır genişletme başarılarıyla değil, aynı zamanda bilimsel ve sanatsal alanlardaki katkılarıyla da dikkat çeker. Siyasi alanda en parlak dönemini yaşayan hükümdarlık, hem kültür hem de sanat bakımından da en parlak dönemini yaşar. Melikşah’ın kişisel özellikleri ve yöneticilik anlayışı, başarılarını doğrudan şekillendiren elementlerdir. Yönetimde adalet ve halkına karşı sorumluluk anlayışını benimsemesi, bilime ve sanata büyük bir ilgi duyan bir hükümdar olarak tarihe geçmesini sağlamıştır. Melikşah’ın ilerici düşüncelere ve kültürel yeniliklere açık fikirliliği, imparatorluğunda bilimsel gelişmeleri teşvik etmesine ve farklı kültürlerin etkileşimini sağlamasına olanak tanır.
Hükmü sırasında bilim insanlarına büyük destek vermiştir. Özellikle Nizamülmülk’ün vezirliği döneminde, bilimsel ve kültürel alanda önemli bir ilerleme kaydedilmiştir. Bu dönemde Melikşah’ın himayesinde; özellikle astronomi, matematik, tıp ve felsefe gibi alanlarda büyük bir gelişim yaşanmıştır. Melikşah’ın hükümdarlığında, Selçuklu Devleti’nin başkenti olan İsfahan, bilimsel çalışmaların merkezi haline gelmiştir. İsfahan’da kurulan Büyük Selçuklu Medresesi, bilim insanlarının yetiştiği önemli bir okul olarak tarihe geçmiştir. Melikşah’ın himayesinde, matematikçi ve astronom Ömer Hayyam gibi önemli isimler; Selçuklu İmparatorluğu’nda bilimsel gelişmelerin öncüsü olmuştur. Melikşah, bilimsel yenilikler kadar sanata da büyük önem vermiştir. Özellikle mimari alanda büyük yenilikler yapılmış, Selçuklu mimarisi zirveye taşınmıştır. Melikşah; büyük camiler, medreseler ve saraylar inşa ettirerek hem İslam kültürünü hem de Selçuklu Devleti’nin gücünü simgeleyen yapılar yaptırtmıştır. Bu dönemin en bilinen yapılarından biri, Melikşah’ın hükümetinin merkez üssü olan İsfahan’daki büyük cami ve medreselerdir.
Melikşah’ın Ölümü
Sultan Melikşah, 1092 yılında ani bir şekilde hayatını kaybetmiştir. Ölümünün nedeni ile ilgili birbirinden farklı yorumlar mevcuttur, bu yüzden kesin nedeni bilinmemektedir. Bazı tarihçiler, Melikşah’ın ölümünün zehirlenme sonucu olduğunu iddia ederken bazı kaynaklar da hükümdarın aşırı çalışmaya ve strese bağlı olarak ciddi sağlık problemleri yaşadığını belirtmektedir.
Melikşah’ın ölümü, Selçuklu İmparatorluğu’nu derinden sarsmış ve imparatorlukta taht kavgalarına yol açmıştır. Ölümünün ardından yerine oğlu Berkyaruk geçmiştir. Ancak Berkyaruk’un hükümetinin başlangıcında yaşanan iktidar mücadeleleri, Selçuklu Devleti’nin içindeki birliği ve istikrarı zedelemiştir. Melikşah’ın ölümünden sonra Selçuklu topraklarında başlayan bu kargaşa, onun ölümünün ne kadar önemli bir dönüm noktası olduğunu gösterir.
Kaynakça
“Büyük Selçuklu İmparatoru Sultan Melikşah Kimdir? Hayatı ve Kaç Yılında Öldü?” Milliyet, 5 Kasım 2020, Web. Erişim tarihi: 7 Kasım 2024.
“Sultan Melikşah.” Tarihistan, tarihistan.org. Erişim tarihi: 7 Kasım 2024.
Kapak Görseli: sözcü.com
